"EU non quería morrer alá ¿Sabe, miña nai?"
Como nesta lámina que forma parte do Álbum Nós Castelao tampouco quería morrer alá. Máis morreu. Pero antes dese punto intermedio na súa biografía, extendida como corresponde a súa alongada figura, máis alá da súa morte, Castelao desenvolveu toda unha vida de enormes consecuencias para a conformación dunha identidade galega. Unha biografía que ata o de agora aínda non ten unha profundidade como merece o personaxe, unha biografía que alumee nas zonas escuras, que pescude alí onde a figura deixa de ser un mito e se converte nun ser humano.
Curiosamente é a narrativa a que nos ven de amosar o camiño a seguir. Da man de Luís Rei , a obra O encargo do señor Castelao, recén saída do prelo, serve moito mellor que calquera das biografías canónicas para enfrontarse ao home e ao mito que aquí se pecha neste volume. Ese territorio entre a realidade e a irrealidade, entre a ficción e a non ficción, e que tan bo acubillo ten na novela como xénero de fronteiras ceibes que permiten tensar ese debate entre o que é e o que non é. A novela, editada por Xerais , chega como poucas novelas chegan no momento máis acaído, isto é, en pleno Ano Castelao e cunha xeira de exposicións no Museo de Pontevedra, a "praia" na que chegan certas as testemuñas do naufraxio da propia existencia de Castelao, que ademais ven de gabarse co achádego dos orixinais do Álbum Nós, ata o de agora desaparecidos. Alicerzándose así a posición de Pontevedra como eixo imprescindíbel para calquera achega á súa figura, a cidade que nunca pudo esquecer e que foi parte do seu eu máis íntimo ao longo de toda a súa vida.
Poucas experiencias poden ter máis gratificantes nestes días de verán que ler a novela de Luís Rei entre piñeiros recortados sobre o fondo da ría de Pontevedra e logo darse unha voltiña pola exposición do Museo de Pontevedra que baixo o título de Meu Pontevedra, reflicte a estadía de Castelao na nosa cidade entre 1916 e 1936. Ambos, libro e exposición, son exemplos do bo facer na nosa cultura, de como a escrita e a investigación e análise das pegadas do home no seu tempo, serven para construir artefactos que nos serven hoxe para entender o pasado e aos seus protagonistas, e polo tanto, comprender mellor a nosa propia realidade.
Poucos sitios mellores, dende a desembocadura do Lérez, limiar doce e salgado, dende o que albiscar a vida de Castelao, alí xusto sitúase o noso narrador para contar unha vida que formará parte dun proxecto tan atraínte como valente e necesario na nosa escrita, o de revisar Episodios Nacionais da historia de Galicia dende a narrativa. Esa carreira galdosiana é a que ven de comezar Luís Rei con esta novela que xorde dun encargo, o da posibilidade de vingar a morte dun irmán, a morte de Alexandro Bóveda, a quen Castelao nunca esqueceu dende a amizade e o sacrificio por Galicia, e que, tras a lectura dunha serie de textos, amósase como xurdiron momentos nos que a necesidade de calmar eses demos íntimos agromaron nun desexo que pudo ter como executor a un deses nomes esquecidos da nosa historia, o do guerrilleiro comunista José Gómez Gayoso, un de tantos esquecidos fronte a mediática figura de Castelao. Un loitador ao que a entrega dun sobre cun nome lle permitiría vingar o asesinato de Alexandro Bóveda da man noxenta dos sublevados contra a República. Dende esa barra de equilibrio constrúe Luís Rei a súa novela, a novela arredor de Castelao home e figura política, artista e marido, nun relato de historia, política e desficción, é dicir, unha novela na que converxen o poliedro vital del calquera ser humano que, no caso do noso protagonista, é tan inmenso que fai agromar unha novela e un cento. Porque cada unha das páxinas de Luís Rei son pequenas novelas, nas que a través das súas pasaxes vitais, das súas achegas artísticas, políticas e humanas, das súas estadías en diferentes lugares do mundo, pódese enfiar outra xénese de novela. O que nos permite o autor é construírmos o relato de Castelao a partires dunha chea de rasgos humanos, de dúbidas e fraquezas, dunha fisicidade da persoa que os fríos libros de historia ou os ensaios non son quen de acadar. E para facelo sérvese tamén da achega daqueles que compartiron tempos e arelas co de Rianxo, nomes orelados nos andéis da memoria, que tan importante é neste texto como pervivencia do noso eu máis íntimo como colectivo, e sobre todo nomes de mulleres, as outras grandes vítimas dos carreiros do século XX. Desas historias masculinizadas nas que se esquecían, por parte dos seus arquitectos, da precisa argamasa que a muller lles outorgaba. Virxinia ou María Blázquez son, neste libro, un berro fronte a todo iso.
Este primeiro Episodio Nacional asoma con nota fronte as súas fondas pretensións, ao tempo que abre a lumieira da esperanza ante unha relectura da nosa historia de seu, na que as fazañas pasen do atril da demagoxia ao dormitorio do cotián, no que, cando o sol da historia se bota a durmir, xorde a escuridade das preguntas sen respostas.
