ANDAN AS esquerdas europeas alteradas e en vías de recuperar espíritos soterrados baixo décadas de socialdemocracia e estado de benestar. Moitas veces é preciso un discurso para conxurar ás masas pero en ocasións abonda cunha frase («Non pasarán») ou unha canción. Na praza Omonia, no peche de campaña de Alexis Tsipras, sonou Bella Ciao nunha versión modernizada por un grupo de Módena, un pouco áspera. Non importa: a canción é tan sinxela, tan sentida e tan bonita que é case que imposíbel arruinala. E une a toda a Europa que loitou contra o fascismo. España xa tal, que diría o presidente incidente do Goberno. Aquí estabamos máis en reunirnos con Hitler, mandar xente á División Azul e liquidar aos maquis, partisanos á española.
A historia da loita contra o nazismo en Italia ten moitas caras e unhas poucas ensinanzas. Sergio Luzzatto fai un exercicio de microhistoria para ensinarnos unhas poucas no seu Partisanos, que publica a editorial Debate. E a súa pequena historia ten un atractivo de partida proporcionado por un dos seus personaxes: Primo Levi, o escritor que sobreviviu -en principio, se admitimos que o seu suicidio 40 anos despois tivo algo que ver co Lager- ao terror de Auschwitz e foi quen de contalo nunha triloxía que permanece como un dos grandes monumentos da literatura italiana da posguerra -malia que O sistema periódico e Se agora non, cando? son obras tanto ou máis recomendabeis-.
Primo Levi tivo que elixir, en compañía de outros e outras, ir como un año ao matadoiro ou tratar de salvar a vida botándose ao monte, en concreto aos montes que rodean o Val de Aosta, entre Francia e Italia. Non durou moito alí, pois rematou por ser detido polas autoridades daquela charlotada terríbel que foi a República de Salò, produto da reinstauración de Mussolini polos nazis. Ao lector español que non saiba demasiado da historia italiana ou coñeza a historia de Europa a través dunha perspectiva anglosaxona sorprenderalle saber que os italianos consideran ese periodo como a Guerra Civil, en certo modo separada do conflito mundial.
Sergio Luzzatto consegue librarse de maniqueísmos e a súa obra pode conectarse á perfección coa tradición de Arendt e a banalidade do mal. Os partisanos non son pacifistas ideais senón que gardan un terríbel segredo (só veladamente revelado en Ouro, un relato do mesmo Primo Levi) relacionado coa aplicación da xustiza en tan extremas circunstancias. A narración da súa vida na montaña e as escaramuzas faise, hai que recoñecelo, un chisco pesada, quizais pola falla de contexto previo no que localizar os personaxes.
Pero a obra colle empaque ao poñer progresivamente o foco sobre Edilio Cagni, auténtico catalizador da acción e representante dos ventos de cambio entre a Italia fascista, partisana e postfascista. Os ventos de loita, vinganza e, finalmente, inxustiza. Cagni é unha píntega repulsiva, un individuo asasino e torturador, un malo real coa mezquindade dos malos da literatura, un Barón Danglars, un William Wilson, un Mefistófeles. Diranme vostedes que menuda novidade é definir dese xeito un asasino da Segunda Guerra Mundial.
O curioso é que o signore Cagni resulta aínda máis repulsivo tras a morte de Mussolini porque se converte en símbolo da Italia do perdón sen xustiza de ningún tipo. Nin moita nin pouca. En Ialta (ou Postdam ou Washington) alguén decidiu que en Italia, Francia ou Grecia non podía gañar, gobernar ou simplemente participar nos gobernos a esquerda. Para cumprir con iso a CIA lanzouse a unha campaña de colaboración co fascismo recén desaloxado e con toda naturalidade os delatores e torturadores do Duce de Mussolini pasaron a colaborar coa Axencia. O vento do cambio -mesturado co da vinganza- trocouse definitivamente en vento da inxustiza, con efectos que duran ata os nosos días en forma de réximes de funcionamento anormal nos que aínda se pode seguir cantando como reivindicación o Bella Ciao.
Partisanos.
Sergio Luzzatto
Editorial Debate
Páxinas: 384
Prezo: 23,65€
