O ECONOMISTA J. M. Keynes casou no verán de 1925 con Lidia Lopokova. Tras a lúa de mel, Wittgenstein visitou ao matrimonio na súa casa de campo. Lidia temía a sona de túzaro do amigo filósofo do seu home, pero non puido evitar que o despistado Keynes os deixase a soas un momento no xardín. Lidia estaba nerviosa, fregaba as mans, porque non sabía de que falar. Soamente se sentía o remoto cantar dos paxaros ao sol luminoso e a respiración enérxica de Wittgenstein. O pensador ignoraba a Lidia concentrado nalgún problema da linguaxe. Ao cabo, ela animouse e atreveuse a exclamar: ''Que árbore tan bonita!''. Wittgenstein reaccionou, mirouna con espanto e preguntou: ''Que queres dicir con bonita?'' Lidia botouse a chorar e correteou ata o interior da casa na procura do seu home.
Algo semellante ao que lle aconteceu a Lidia Lopokova con Wittgenstein está acontecéndolle ao Partido Popular. O seu presidente, asemade presidente do executivo español, está persuadido de estar ''gobernando ben e comunicando mal''. Mariano Rajoy non se explica que os cidadáns sexan incapaces de percibir a árbore do mesmo xeito que a percibe el.
O filósofo Peter Sloterdijk asegura que ''a autocompasión é o prezo a pagar por vivir na cúspide do Estado''. Máis ca un prezo, semella un consolo. Eu non culpo á candidez de Rajoy. Os partidos políticos son colectivos de cidadáns que non buscan coñecer e difundir a verdade, senón gañar e administrar o poder. Habitualmente, verdade e poder son asuntos excluíntes.
Franco botou corenta anos decidindo o contido e os límites da actividade política española
O problema de gobernar un estado de estrutura democrática, con liberdade de voto e de prensa, é que non se pode xestionar a información a interese de parte. Franco era un mago da comunicación. Facía desaparecer por arte de birlibirloque as noticias que non lle conviñan. O gravísimo accidente ferroviario acontecido en 1944 en Torre del Bierzo, no que morreron entre 200 e 250 persoas, quedou reducido a un indicente cun número pequeno e indeterminado de falecidos. O motivo alegado para o silencio forzado foron as paternalistas ''razóns de Estado'', aínda que todos podemos ler nesa frase ''razóns do carisma de Franco'', que estaba estreándose como gobernante.
O ditador botou corenta anos decidindo o contido e os límites da actividade política española. A verdade era unha, grande e libre. Así o quería o Caudillo. A estrutura da xestión da información, que era vertical e estreita coma unha columna, favorecía que o pobo se mantivese como unha masa ignorante. Masa non era poder. Os medios para contrastar e refutar a verdade oficial eran o ruxerruxe ou as noticias impresas na clandestinidade. Pero tampouco estas últimas eran fiables dada a súa precariedade e o contaminadas que estaban ideoloxicamente -a súa función era combater o franquismo, non achegarse á verdade.
Despois da Primeira Guerra Mundial, Carl Schmidt afirmou que ''é soberano quen decide sobre o estado de excepción'', é dicir, quen pode establecer o silencio absoluto por decreto gobernativo. Despois da Segunda Guerra Mundial, Schmidt reformulou a súa idea para defender que ''é soberano quen dispón sobre as ondas do espazo''. Nos setenta anos transcorridos dende entón, as ''ondas do espazo'' multiplicáronse . Como consecuencia, democratizaron o manexo da información. A prensa, a radio e a televisión, e agora internet, derrubaron a columna de xeración dende cuxo capitel se distribuía a información.
A prensa, a radio e a televisión, e agora internet, derrubaron a columna de xeración dende cuxo capitel se distribuía a información
A primeira consecuencia é que cada cidadán ten acceso a un fluxo caudoloso e fresco de noticias que lle permite moldear a súa propia verdade sobre as actuacións dos seus dirixentes. Agora todos miramos a mesma árbore, pero cada quen de nós faise a súa representación particular e retransmisible.
A segunda consecuencia é que se cumpriu a advertencia de Karl Popper, o rival de Wittgenstein: ''Se queremos que a nosa civilización sobreviva, debemos deixar de amosar deferencia cara aos grandes homes''. Os grandes homes eran antes grandes homes en función do seu carisma, pero os grandes homes extinguíronse. Os novos gobernantes son grandes en función dos intereses dunha elite que os selecciona no seu interior. O criterio é aleatorio. Rajoy non é presidente por formación intelectual nin por brillante capacidade de xestión nin por complexión moral. Rajoy é presidente do goberno porque Aznar prefiriuno a el fronte a Rato e Mayor Oreja. Os motivos nunca os explicou, pero son fondamente subxectivos. A miña sospeita é que evitou plantar unha árbore que lle dese sombra.
Poida que Felipe González e Aznar fosen os últimos grandes gobernantes españois con carisma. González cubriuse coa manta das razóns de Estado para desmantelar unhas estruturas industriais do tamaño e a modernidade dos dinosaurios, e Aznar valeuse do seu atractivo electoral para implicar o exército español no avespeiro de Iraq.
Pero o carisma esgotouse o 11 de marzo de 2004, cando o daquela presidente volveu subir á columna da información que tantos beneficios rendera a Franco en Torre del Bierzo para contar unha das maiores mentiras da Historia occidental. Aznar non foi consciente de que el estaba terxiversando a información e as redes sociais xa espallaban unha shitstorm. O aire estaba dominado por unha tormenta de merda, ''unha treboada de indignación transmitida nun medio de internet'', como define Byung-Chul Han, quen rivaliza con Sloterdijk polo reinado do pensamento alemán actual.
De nada serve que o Partido Popular alimente o carisma de Rajoy situándoo tras unha pantalla de plasma. A cidadanía non o recoñecerá coma un salvador
De nada serve que o Partido Popular alimente o carisma de Rajoy situándoo tras unha pantalla de plasma. A cidadanía non o recoñecerá coma un salvador, senón que o mira tras o cristal coma unha especie de peixe recén descoberta nas Fosas Marianas ao que os biólogos alimentan nunha peceira.
Byung Chul-Han argumenta que ''por vez primeira unha masa decidida á acción común enxendra poder''. As shits storm son capaces de cuestionar o statu quo do poder e de xerar alternativas por parte dos que acertaron a botarse ao voo no medio do seu vendaval.
As novas propostas de goberno, como Podemos ou Ciudadanos, non son amplos cadros de persoas formadas en política que teñen implantación en todo o Estado á vella moda. Limítanse a ser núcleos pequenos e elitistas que emanan tormentas de indignación a través deses supercondutores que son as redes sociais. Desas dúas forzas, e doutras sucedáneas como as mareas e os comúns, coñecemos a un ou dous líderes. Son fascinantes simulacións virtuais de partidos políticos.
Mesmo os colectivos de esquerdas, que se proclamaron asamblearios, están transformando velozmente a súa estrutura á dun partido comunista da vella política: unha rede de comités locais intensamente dominados por un comité central. Iso si,consultando á xente. Parece novidoso, pero o goberno das elites é a síntese da Historia. Como sintetizaba Carlos III: ''Todo para o pobo, pero sen o pobo''. Soamente cambia que agora o pobo vive a ilusión de que se lle consulta por internet.
Se mantiene el idioma original del artículo publicado en la edición impresa de El Progreso el sábado, 11 de abril de 2015.
