Opinión

O espírito da escaleira

PENSEI QUE ERA unha broma de Tempos Galegos. O martes presentouse o ciclo de debates ‘Cara a onde. A tranformación cultural desde a literatura’, que se vai desenvolver no CGAC. Será unha batería de charlas e debates sobre se os investimentos públicos en cultura realizados en Galicia nas últimas décadas foron acertados.

O custo desas actividades non representaría moito. Mesmo aplaudiría a idea se varios promotores culturais e varios economistas se reúnen para estudar as partidas investidas e o rendemento que se lles tirou.

O gran problema é que os cabezas de serie do ciclo serán os escritores -Suso de Toro, Bernardo Atxaga e Carme Riera- e un profesor de Literatura -Bradley Epps-. Todos avezados coñecedores da cultura, pero aos que eu non pediría unha solución aproximada ao teorema de Fermat e, confeso, non confiaría a compra grande dos sábados.

É dicir non partiría «desde a literatura» para estudar o aproveitamento dun gasto. O propio subtítulo leva o adverbio ‘desde’, que se pode usar para un lugar de procedencia o para un tempo pasado. Como a literatura non é un espazo, entendo que se refire a que a literatura xa rematou. Preguntareillo ao coordinador, o escritor Alfredo Conde, cando nos cadre vernos nunha primeira comuñón ou nun funeral. No funeral pola literatura, por exemplo.

Vimos de inventar o ciclo de debates oxímoro: o ciclo de debates para analizar os ciclos de debates. Entre mentres, o teatro entra en barrena

Pode ser que a literatura estea morta e non me decatase. Ao cabo, Julian Barnes lamentábase o mércores en Santiago de que a literatura, en tanto que letra impresa, finou en Gran Bretaña. Acodeu á capital de Galicia tras sacudirse cinco anos de tristeza polo pasamento da muller e tres anos de preguiza. O novelista solventou a adiada recollida do premio Arcebispo San Clemente. Concedéronllo estudantes galegos pola novela ‘Arthur & George’ (Rinoceronte) que tan británica e maxistralemente traduciu Xesús Fraga para Rinoceronte.

No lugar onde se concedía o galardón, o instituto Rosalía de Castro de Santiago, había unha exposición con libros de autores que levaran o premio, que é o galardón máis bonito e o fiable dos que se organizan no hemisferio occidental. Mentres percorría a mostra, Barnes reflexionaba: «En Inglaterra non sería posible esta mostra. Non hai tanta reverencia pola literatura como en Europa».

A reverencia europea pola literatura podemos concretala na reverencia galega pola literatura. Cansei de ler louvanzas a boca chea de escritores sobre as excelencias dos nosos autores. Alfredo Conde aínda o subliñaba o mércores que temos que formularnos se a literatura galega «ten a proxección internacional que cabería esperar» ante a calidade dos seus autores e artistas. A resposta afirmativa parece obvia: cada escritor achega o límite do seu talento e o seu esforzo. Tamén o conxunto deles.

Pero o polígrafo alaricano non o entendeu e deu en artellar o programa de conferencias porque sospeita que puido haber «certos desaxustes» no gasto en cultura.

Alfredo Conde foi conselleiro de Cultura entre 1987 e 1990. Por ese motivo, coidouse de poñer un cordón de asepsia para os xestores públicos na presentación de ‘Cara a onde?’. Asegurou: «É doado botarlles a responsabilidade aos políticos ou á falta de cartos». Nunha cultura que pende da caixa forte colectiva, como é a galega, algo -para ben ou para mal- terán que ver os administradores e algo terá que ver -para mal- a escaseza de fondos.

Pero na súa opinión, «é evidente que non se consolidou unha industria editorial forte, senón que se nutriu máis de subvencións que doutra cousa». Desa acusación podemos deducir que organizou o ciclo motivado por ‘o espírito da escaleira’. Así chamaba Paul Valéry ás respostas contumaces e vitoriosas que se nos ocorren cando o interlocutor co que discutiamos vai xa escaleiras abaixo. Alfredo Conde leva dúas décadas explicando o delito que este país cometeu contra el ao ignorar a súa obra literaria e política. Nada preocupante.

Uns tantos e outros tan pouco. O sector teatral leva toda a crise pedindo atención e recurso. Non sen motivo: perdeu o 50% de espectadores nese tempo. Eu discrepo en que sexa directamente atribuíble aos xestores públicos como afirman moitos afectados.

Os nosos actores emigran ás series de televisión de Madrid porque en Galicia non teñen espectadores, senón telespectadores

Máis ben diría que revela que o público galego admira as ducias de actores galegos que amosan a súa preparación excepcional nas series das televisión de Madrid no canto de acudir ás salas de Galicia. Tampouco vou esixir que, co temporal que varreu as ilusións neste lustro, os cidadáns se sometan ao décimo do 21% de Ive cultural. Así lle explicou Rajoy ao sector o que pensa das escenas que lle montan en cada entrega de premios. O resultado é que os nosos intérpretes emigran -e triunfan- porque, no seu país, non teñen espectadores, senón telespectadores.

Serva de suxestión, por se alguén con poder tropeza nesta crónica, que se poden facer actividades culturais máis baratas ca baratas. Culturlab organizou o mes pasado o congreso ‘As conversas’ na facultade de Humanidades de Lugo. Xa se sabe que o falar non ten cancelas; sobre todo porque as palabras non son propiedades valiosas que gardar. Debateuse, logo, a conversa como medio de coñecemento e aprendizaxe.

Ninguén lle deu máis valor á arte de conversar que Joe Gould, un esmoleiro do Manhattan dos anos 40 estudado en Harvard ao que Joe Mitchell dedicou ‘El secreto de Joe Gould’ (Anagrama). O bohemio consagraou un cuarto de século a recoller conversas da rúa ou dos bares para compoñer a ‘Historia oral de nuestro tiempo’. Aquela enciclopedia en 1942 era xa «máis longa ca Biblia». O contido era «traballos, esmorgas, amores, amaños, apuros e penas».

Aínda máis barato, se é posible, resultar buscar libros inéditos de Álvaro Cunqueiro. Un grupo do Ies San Rosendo percorreu a cidade do escritor tras os sinais incertos do libro ‘A flora e a fauna nos lousados de Mondoñedo’ que o marabilloso impostor aseguraba ter escrito. Para min que ese volume podería situarse xunto co ‘Ceniza en la manga de un viejo’, un volume de memorias que anunciou ter «casi acabado» nunha entrevista concedida a TVE en 1978.

Podería publicarse unha colección, a Biblioteca do Sochantre, cos libros que Cunqueiro garantía ter escrito e dos que nunca se soubo nin se saberá. Non precisaría desas subvencións que incomodan a tantos, pero son necesarias se queremos cultura alén os espectáculos de masas.

Comentarios