HAI UN chiste recorrente que me fai unha graza estúpida: "Dimitir, ese nome ruso...". Dimitir é un verbo en desuso, como outras tantas palabras do galego; que quedaron perplexas, tan desorientadas como está a nosa lingua en si. Manuel Guede, o director do Centro Dramático Galego (CDG), conxugou o verbo o mércores. "Razóns persoais", alegou. Razóns persoais son ese papel de celofán que adoita envolver desencontros, resentimentos, envexas ou condicións de traballo mellorables.
Guede estivera xa catorce anos dirixindo a compañía pública galega, entre 1991 e 2005. Volvera en 2012. Da segunda volta coñecía o ámbito ao que regresaba. O exresponsable do CDG ten sona de rigoroso no seu labor e de fero na defensa da súa independencia. "É un pouco coma Wagner: ten dentro da cabeza O ocaso dos deuses, con escenografía e mezzosoprano incluídas, pero non soporta que lle cambien unha nota", describe un amigo común.
Ao cesamento de Guede súmase á renuncia da presidenta do padroado do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC), Sofía Santos, que chove sobre o mollado que deixara outra integrante dese consello, María Sobrino, hai quince días. Entre os motivos figura o proceso de selección do director do CGAC, que atopan intrigante.
As tres marchas en medio mes foron noticia individual e en tríade. O feito de que algún cargo ou representante cultural busque a porta de saída é noticia considerado singularmente. Non sobran os antecedentes.
A dimisión de Manuel Guede como director do Centro Dramático Galego é un feito singular e noticiable pola súa excepcionalidade
Unha fin de semana destas hei redactar un listado dos presidentes, conselleiros e meritorios que temos no noso variado e florido organigrama de fundacións póstumas, asociacións filantrópicas, institutos de estudos, clubs de amigos do país, sociedades harmónicas, consellos culturais e academias da lingua. Aposto a que non paso dos cincuenta nomes que detentan o triple de cargos e dignidades.
Na serra do Xistral, que era o Disneyworld ao que me levaban na miña infancia anterior aos parques temáticos, teño visto grupos de cabalos que se achegaban entre eles cando cheiraban o lobo. Colocaban as cabezas moi perto formando un círculo coas patas cara a afora para defedérense. A seguridade de que ningún dos animais que formaban aquela defensa circular había abandonala garantía a súa fortaleza.
O problema de termos unha cultura con bases colectivas tan cativas e nas que participan as mesmas poucas persoas é que a estrutura resulta feble e ineficaz. Hai un numerus clausus de integrantes que provoca que as ideas que se xeran e se transmiten nese círculo impermeable sexan escasas e reiterativas. Cando penso nos nosos persoeiros culturais acordo dos adiviños e feiticeiros de A divina comedia, penados a mirar cara a atrás, inhabilitados para o futuro.
Thomas Bernhard escribiu Reencontro, un conto no que o narrador lembra a opresión que sufría por parte dos seus pais nas excursións á montaña. O autor define a natalidade como "megalomanía procreadora". Presenta a paternidade como medio para que os fillos expíen os erros morais dos proxenitores.
"Os nosos pais botábanos as culpas de todas as culpas. Por iso, non pode afastarse a sospeita de que nos fixeron polo único motivo de encarnar a súa culpa, para que respostásemos por eles", afirma o personaxe de Bernhard.
Non comparto que os pais conciban nenos coma receptáculos de penitencia, pero temo que hai unha xeración de galegos que está asumindo as culpas franquistas dos seus antecesores. Galicia aprobou a ditadura -ou agachou a cabeza, no máis decoroso dos casos- e soamente unha minoría de comunistas -militantes do PCE e da UPG, nomeadamente- ensaiou resistencia algunha, padecendo sacrificios persoais graves.
As xeracións nacidas cando se estaba redactando a Constitución foron incapaces de asimilar a reponsabilidade herdada e decidiron transformar a súa intranquilidade moral nun relato mítico de resistencia. Na súa memoria fabulada, pais e avós non foron integrantes, nin sequera beneficiarios, das estruturas do franquismo, senón que se transforman en padecedores dunha disciplina brutal contra a que cada día daban signos de oposición. Adoptando como base esa filosofía de reescrita histórica levamos unha década padecendo unha liña de narrativa protagonizada por heroes anónimos que dispararon balas de dignidade por non teren outra munición.
O pouso que se formou novela tras novela foi creando a convición estendida de que Franco botou 40 anos en El Pardo grazas á crueldade e sofisticación do seu dominio, que non serei eu quen negue, para someter unha maioría que se desvelaba na madrugada soñando coa liberdade e a democracia.
Fran Lorenzo é un grande escritor porque se atreveu a rachar cunha tradición literaria: o relato dos vencidos na Guerra Civil
Tras unha chea de anos bocexando por culpa desa narrativa que baila entre o maniqueo e o pueril, a fin de semana pasada deixeime fascinar por Cabalos e lobos (Xerais). Trátase da primeira obra literaria de Fran P. Lorenzo, quen disimula maxistralmente a súa condición de novelista virxinal. A historia ten un traballo amplo de documentación, unha gloriosa ambición e unha administración da técnica narrativa sorprendente nun debutante.
Cabalos e lobos está protagoniozada por unha estirpe de empresarios alemáns asentados en Vigo na Primeira Guerra Mundial. A obra avanza ata os anos 70.
Na novela non se rescata dun silencio desalentado os vencidos, senón que se lle permite explicarse á maioría que conformaron os vencedores. Contan os seus motivos para tomar as decisións que tomaron. Non falta a expiación, os remorsos; nin a queima de lembranzas no patio traseiro da casa. Fran Lorenzo é un grande escritor porque soamente un grande escritor se atreve a rachar cunha tradición literaria para abrir outra.
A maiores diso, nun plano menor, descubrín cousas sorprendentes acontecidas en Vigo, como ese concerto que deu a Orquestra Filharmónica de Berlín, dirixida por Hans Knappertsbusch, no teatro García Barbón de Vigo en maio de 1944. Escribe Fran Lorenzo: "Soamente un mes despois dirixía Knappertsbusch O ocaso dos deuses, de Richard Wagner, na ópera de Viena.
Os deuses da cultura galega translocen continuamente sinais de decadencia, pero aínda tardaremos en contemplar o seu ocaso e despedida porque teñen ben pechado o círculo.
