"Era xa noite pecha. Levantouse e subiu ó sobrado. Detívose ante a porta do seu cuarto e viñéronlle as bágoas ós ollos. Pareceulle sentir dentro un ruído, coma un respiro. Prestou atención, un pouco asustada. Imaxinacións. Entrou no cuarto e cerrou a fiestra ás escuras. Prendeu a luz na mesiña de noite.
Unha cabeleira negra, enguetada de prata derramábase sobre a nevada brancura do cabezal. Os ollos de Galván mirábana con amor inmortal"
Así remata Galván en Saor, a novela do escritor Darío Xohán Cabana, merecedora do premio Xerais 1989 e que tan celebrada fora entre o lectorado e a crítica pola súa esmerada prosa e o esixente feitío, un dos libros máis vendidos de toda a literatura galega. Era o primeiro libro que lera del. Gustárame moito e ofrecéuseme a oportunidade de o coñecer persoalmente en Lugo, ano 1991, cando fun recoller o premio Merlín no Círculo das Artes. Saudeino no Concello. Xabier P. Docampo comentárame: "É que, se en Lugo se dan os escritores coma as patacas, non che digo nada na Terra Chá!". Agora, despois de que na madrugada de onte, 17 de novembro, tivese que emprender a viaxe derradeira, lixeiro de equipaxe e con moitos proxectos aínda por levar a cabo, non podemos evitar sentir dentro un ruído, un impacto emocional que esta tristísima noticia nos provoca. Todos estes meses, en prudente silencio sobre a súa enfermidade, agardabamos un milagre, unha cura que ao final, non chegou, a morte cantoulle demasiado cerca.
Somos moitas e moitos os que estamos hoxe coma a Silvia da novela: sentimos unha profunda tristeza e, coma ela, perdemos as ganas de facer nada. Porén, antóllaseme un bo momento para volver penetrar no castelo de Mirez e presenciar a gran batalla, son horas propicias para convertermos este outono en primavera e paseármonos por ese val de exuberante prosa labrada por quen, coma un mago —Darío tivo tratos con Merlín— coñece os segredos das palabras ata o estremo de investir a vida en rescatalas do esquecemento para facelas danzar con ritmo clásico nos versos, na prosa... Darío, o home que vivía entre libros: vendéndoos, primeiro en Vigo, despois en Lugo, editándoos, traducíndoos, escribíndoos, comentándoos... Léndoos. Esas foron as súas «universidades bárbaras», como el ten manifestado.
Si, foise coma A. Machado, na intimidade, arroupado por Amelia, Alexandra, Martiño... Porén, atrás deixa un ronsel de admiración e de recoñecementos. Talvez menos dos que merece, iso adoita pasar. Porén, aí quedan: a Medalla de Ouro da Cidade de Florencia que lle fora outorgada en 1991 pola súa excelencia como tradutor ao verter ao galego a Divina Comedia coa paciencia dun ourive; mais tamén, o premio Ramón Cabanillas, O Celso Emilio Ferreiro, o Otero Pedrayo, o Cidade de Lugo de narrativa, o Cidade de Ourense, o Martín Códax de Poesía, o Xerais de Novela, o Barco de Vapor de literatura Infantil por O castrón de ouro... porque este académico de número sabía que para nenos, para nenas, tamén se poden crear, en galego, as máis deliciosas aventuras. Velaí quedan As aventuras de Breogán Folgueira, Chirlo merlo na figueira, O avión de Cangas, As viaxes do príncipe azul, O milagre das estrelas, O Chucho Cacho, Inés e a cadela sabía ou Dende o Himalaia a Ceilán para acreditalo. Hai unha nena, Leonor coma a de Aquitania, que os ha ir descubrindo con facenda de neta, a mesma que agora ha comprender máis o significado daquela frase do avó Darío "o tempo voa", mesmo aínda que non teña ás.
É tempo propicio para nos achegar ao seu legado, por moi tópico que soe, e reler ou descubrir por primeira vez a este poeta seducido polas formas clásicas, recomendo Vinte cadernos, onde Xerais reuniu toda a súa poesía ata 2003. Mais hai outras obras: O cervo na Torre, Morte do Rei.
Quizais, no instante en que isto escribo, este Cabaleiro de Roás (Cospeito, Lugo) e de Dignísimas Batallas ande xa de parola co seu irmán da alma, Manuel María, percorrendo os camiños da maxia e da utopía, a debullar palabras na lingua galega que tanto amou: Patria, Nación, Pobo... Imaxínoo mostrándolle un soneto inédito mentres van camiñando do seu brazo, como camaradas, cara a novos parladoiros nos que os agardan: Dante, Petrarca, Xosé María Álvarez Blázquez, A. Dumas, Otero Pedrayo, Pondal, Cunqueiro, Rosalía, Xela Arias... e tamén con Fidel Carballo, Breogán Folgueira, O coronel de Exipto, D. García, Fortunato de Trasmundi, o Cabaleiro Negro, o mesmo Galván... Mais continuará preto de nós a súa obra, e nela está sempre o autor.
