COA MIÑA avoa Rosa aprendín a ler as agullas do reloxo en Monforte. A miña primeira BH estreeina no Campo dos Escolapios e, por defecto profesional, esa muller, mestra xubilada, encamiñou ao mal estudante á lectura apaixonada, a entender os seus textos e soñar co infinito.
Comer amorodos salvaxes na Serra do Courel e dar paseos entre a espesa vexetación convertíao nunha experiencia só comparable con mergullarme entre as cristalinas augas do río Cabe. Os paseos pola rúa do Cardeal acollían unhas galerías onde a librería Xistral tiña acubillo. Alí entre libros e cerámicas de Sargadelos había unha mesa padiola onde un home barbudo ocupaba o seu trono. Era unha estampa case ficticia, como de novela folletinesca. Manuel María, dixéronme que se chamaba o señor con ese magnético porte e presenza que só os grandes e xenerosos conseguen ter. Tamén que era poeta da Terra Chá, aínda que en cando entrei na librería en 1978 tampouco sabía descifrar o significado de ‘monfortino cadelo fino’. Seis anos non dan para moito.
Foi alí onde me regalaron o cómic ‘A loita do xefes de Astérix e Obélix’. Tamén lembro a simpatía de Saleta, a súa muller, e a súa vixiancia para que Manuel non fumase. Anos máis tarde, coa lida de ‘Rúas do vento ceibe’ (1978) percibo que o autor cita ao lector inconscientemente nunha retrospectiva de ‘versos pra nenos’ (e non tanto) desa liberdade finxida que embarca a nosa historia e existencia.
Tamén as súas cartas persoais están cargadas do sentido instantáneo dos acontecementos. Busquei as súas cuartillas con membrete escritas a máquina. Para un traballo escolar para o Día das Letras Galegas de 1987 pedinlle a súa opinión sobre a situación literaria e sociopolítica galega. En canto ao primeiro sinalaba que «está bastante ben. Os nosos escritores e artistas en xeral manteñen viva e con dignidade a nosa cultura. Coido que non estamos a viver esa idade de ouro que din algúns pero non nos podemos queixar». Non plano social e político «estamos francamente mal. Seguimos vivindo un subdesenrolo moi perigoso e deixándonos domesticar polos alleos. Estamos gobernados dende fóra do país. E as forzas políticas nosas apenas teñen forza. Isto é suicida. Entendo que é urxente facer un desenrolo do noso país. Pra iso necesitamos o idioma. Un desenrolo de Galiza feito noutro idioma que non sexa o galego non será tal desenrolo, senón unha colonización ou unha domesticación».
En agosto de 1988 contestoume: «Recibín a túa fermosa carta que che agradezo moi garimosamente. Está ben ese amor ao país para instalarnos como é debido non mundo e non como un domesticadiño. Xa don Vicente Risco deixou dito que hai moitos anos que ser diferente é ser existente. O que non se diferencia realmente non existe».
Ao abrir a caixa de Correos de Ourense en 1990, de novo a xenerosidade de Manuel María facíase presente co libro de edición non venal de 500 exemplares numerados ‘Homenaxe ao Regato do Cepelo’, polo 20 cabodano da apertura de Xistral. En 1992 pedinlle colaboración para un xornal ourensán e envioume os tres versos inéditos ‘Os lonxes do solpor’, unha fermosa paisaxe lírica ao amor da súa vida, Saleta.
A finais dos 90 desde a directiva do Círculo Recreativo e Cultural de Chantada, convidámolo a unha conferencia. Manuel María xa estivera varias veces nos anos 50, repartindo sabedoría, letras e palabras coa súa envolvente voz, que se apagaría en 2004. Pero non o seu recordo e presenza a través da súa obra, que prevalecerá como a fotografía máis realista que non se pode esquecer.
