O día 12 deste mes cúmprense cen anos da morte de Emilia Pardo Bazán. Non é doado nomeala sen o tratamento de respecto -dona- e sen o cualificativo con que foi caracterizada sempre -eximia-. Na outra banda todo é accesorio; mais, aínda que ela non deixou ningún encargo ao respecto, dedicou os mesmos esforzos á promoción da súa persoa que á elaboración dunha obra extensa e intensa coma poucas.
Non ten sentido, xa que logo, que se oculten aspectos da vida dunha persoa que foi e actuou como quixo, a quebrar moitos dos estereotipos deseñados para as mulleres. Doutra banda, tampouco é pertinente que, como se do programa Sálvame ou da revista Hola se tratase, nos dediquemos a exhumar os excesos da condesa.
Porque, desde logo, o que nunca se poderá negar é que dona Emilia foi excesiva en todo. Excesiva en intelixencia; en feminismo pro domo sua, é dicir, para ela mesma, non para practicar o que hoxe chamamos sororidade; en ousadía; en rendas; en amizades influentes; en amantes; en cálculo (non daba puntada sen fío); en traballo sostido; en clasismo; en diatribas; en astucia; en frases enxeñosas; en todo ou case todo o que, dun ou doutro xeito, se podería enmarcar nos que a Igrexa define como pecados capitais.
Se é eximia quen sobresae, certamente o adxectivo víñalle como anel ao dedo, a ela e aos seus feitos. De aí o epígrafe que elixín, case un oxímoro.
En todo caso, eu só quero relatar unha anécdota relacionada con Lugo, que teño escoitado de boca da tía Concha, irmá e madriña da miña avoa materna, nada arredor de 1879.
É sabido que a autora de Los pazos de Ulloa era unha sibarita, refinada larpeira -se eses dous termos se compadecen- malia a súa diabetes e tendencia a acumular quilos. Nos seus dous libros de cociña, alén das receitas, asoman ben adubadas moreas de clasismo e exhibición de opulencia. Fica a dúbida de se era diabética por estar grosa ou se estaba grosa por ser diabética. Perdíana as pastas da pastelaría de Alejo Madarro, fundada en 1891. Así que, cada vez que proxectaba viaxar en tren desde Madrid á Coruña, escribíalle con tempo ao noso bisavó, ao que trataba de parente, para que llas baixasen á estación. Tía Concha era a encargada de facelo. Contábanolo cada vez que o nome da eximia saía na conversa. Referíase tamén a unha ocasión en que, no escaparate dunha libraría, aparecera xunto á súa última novela fotografada en traxe de baño. Aclarábanos que os daquela época cubrían o corpo por completo, mais aínda así, era ousadía.
Lamento non lle ter feito preguntas. De facerllas e obter resposta, dubidaría da súa obxectividade. Para ela, a condesa estaba alén do ben e do mal.
