O CAMPOSANTO lucense de San Froilán non é o cemiterio de Père Lachaise de París, nin custodia os restos de mártires da era pop, pero vea o soño eterno de Ánxel Fole e Juan Montes. Á necrópole de Noia non peregrinan os fieis de Carlos Gardel con flores e cigarros a rezar un responso lunfardo, como sucede na Chacarita de Buenos Aires. Quizais os habitantes de Mondoñedo tampouco entenden a súa cidade dos mortos como os dublineses de Joyce asumen o cemiterio de Glasnevin, memoria nacional e histórica de Irlanda, pero pouco lles falta.
A Asociación de Cemiterios Singulares de Europa (Asce, polas súas siglas en inglés) canaliza desde hai tempo as potencialidades dun nicho -nunca mellor expresado- de mercado á alza como é o necroturismo. En Europa ten unha gran tradición o turismo de cemiterios e é practicamente imposible visitar unha das grandes cidades do continente sen pór un pé nas cidades dos mortos.
Ademais do atractivo dos seus máis ilustres inquilinos, os cemiterios franceses adoitan ser auténticos museos de arquitectura e escultura e as capitais centroeuropeas como Praga ou Budapest fixeron dos seus camposantos xudeus centros para a memoria do holocausto. Na Europa setentrional, as necrópoles son xardíns integrados nas cidades e, así, os cemiterios de Hietaniemi, en Helsinqui, ou de Hólavallagardur, en Reikiavik, son empregados a diario polos veciños para as súas rutinas de paseo ou de lecer.
Catro cemiterios galegos —Santo Amaro, na Coruña, o dos Ingleses de Camariñas, Santa Mariña de Cambados e San Froilán, en Lugo— forman parte de Asce e integran a Ruta dos Cemiterios Europeos.
En Galicia, non se pode obviar o polémico camposanto «dá fin do mundo» de Fisterra, proxectado polo arquitecto César Portela e soado polas súas sepulturas en forma de cubos pétreos que os veciños do municipio resistíronse a usar para enterrar aos seus familiares.
Máis clásico, o cemiterio de San Froilán de Lugo comezou a funcionar en 1948, logo de ser trasladado desde As Arieiras de Magoi, cos seus panteóns neogóticos e as sepulturas de mármore branco con ornamento ecléctico.
Virxes dolorosas que se cobren o rostro, anxos estilizados e xenios da morte con trompetas preparados para a Apocalipse. Os traballos de Manuel Mallo e unha cruz de cantería que recorda aos caídos de 1898, inspirada na que o escultor Asorey dedicou aos mártires de Carral, son algúns dos detalles notables do cemiterio municipal de Lugo.
López Guntín, Celestino Fernández de la Vega, Uxío Novoneyra e Luís Pimentel, Ánxel Fole, Juan Montes, Gustavo Freire ou Alfredo Vila son algunhas das celebridades que descansan no cemiterio da Estrada Vella de Santiago, nun lugar próximo a mámoas e enterramentos prerromanos, por certo.
Se o que se procura é concentración de nomes notorios por volume de habitantes, Mondoñedo é o lugar. No Cemiterio Vello foron inhumados o compositor Pascual Veiga, o poeta e médico Manuel Leiras Pulpeiro, Pacheco, O Pallarego, Lence Santar ou Álvaro Cunqueiro.
«Eiquí xaz alguén que coa súa obra fixo que Galicia durase mil primaveras máis». Non é esaxerado afirmar que o texto que adorna a lápida de Cunqueiro na capital da Terra de Miranda é o epitafio escrito en galego máis recoñecido. O definitivo.
O Cemiterio Vello de Mondoñedo, en pleno centro da cidade episcopal e acondicionado como zona verde, como na Europa boreal, é tamén un espazo inmellorable para facerse unha idea de como as clases sociais trasládanse ás necrópoles.
Así, os grandes panteóns dos podentes ocupan a parte máis alta, as clases medias acomódanse na área central e os máis humildes están inhumados no chan. Nun dos laterais, os excluídos que, como Leiras Pulpeiro, non alimentaron a terra sacra por non estar bautizados ou declararse ateos.
Tamén convertido en parque —por obra de Álvaro Siza—, o cemiterio compostelán de San Domingos de Bonaval é unha das áreas verdes preferidas polos veciños da capital de Galicia cada vez que un tímido raio de sol invita a descalzarse e a pisar a herba.
Unha tarde de lectura e picnic, por propor un plan, ben cerca do Panteón dos Galegos Ilustres que ofrece a súa última morada aos pais —e nais— da patria. Rosalía, Alfredo Brañas, Domingo Fontán... Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, nun acto que quedou para a posteridade polas cargas policiais, foi a última persoa enterrada no este olimpo galego, fai agora 30 anos.
Non é preciso buscar entre as lápidas apelidos dos que escriben en negro sobre branco para descubrir verdadeiras xoias.
Sucede así no Cemiterio dos Ingleses de Camariñas, situado entre a Punta do Boi e a Punta da Cagada e que cubriu de terra ás case 250 vítimas de oito naufraxios a finais do século XIX. No habitáculo interior, o capitán e os oficiais; no exterior, os mariñeiros.
O naufraxio que máis conmoción creou na Costa da Morte foi o do acoirazado Serpent, que cubría a ruta Plymouth-Serra Leona e que o 10 de novembro de 1890 estrelouse nas estribaciones do fatídico cabo Vilán.
As ruínas góticas de Santa Mariña de Dozo, en Cambados, resultan fascinantes. De igual modo sucede coas sepulturas cubertas de cunchas de vieira de San Pedro de Eume, a 18 quilómetros das Pontes e non precisamente en primeira liña de praia, que ofrecen unha composición inquietante. Os porqués desta forma de adornar as tumbas son un misterio entre os locais desta parroquia pontesa, aínda que, segundo fontes eclesiásticas, responden «a un soterramento clásico da arquidiocese de Santiago».
Deixando Galicia, pero a unha distancia prudencial, o cemiterio modernista cántabro de Comillas é un dos segredos mellor guadados polos amantes do turismo de camposantos. Foi trazado en 1893 polo arquitecto Doménech e Montaner, que se encargou de deseñar os mausoleos sobre as ruínas dunha igrexa do século XV, situada xunto ao mar, que se deixou de utilizar logo dun preito de misa de domingo. Un anxo exterminador, un abadón do abismo sen fondo, do escultor barcelonés Josep Llimona, anuncia a fin dos tempos.
