''Que a nosa vida non interesa a ninguén é precisamente o que quere que pensemos quen se aproveita dos datos que depositamos na rede''. Son palabras de David Ryan, experto en publicidade e novas tecnoloxías e cofundador de Privit. ''Estamos afeitos tratar o tema con moita lixeireza porque pensamos que a nosa vida privada non ten interese para ninguén, pero equivocámonos. Non se trata de ser paranoico, trátase de tomar precaucións'', engade.
A privacidade na rede é un problema co que convivimos día a día, non unicamente reflectido en escándalos de espionaxe entre grandes potencias mundiais. Cada hora, os datos que algunha vez depositamos nun sitio web dan para comer á gran masa publicitaria ou aos sistemas de información que controlan os gobernos que tocan.
Loitar contra iso é máis difícil do que parece, aínda que desde algunhas plataformas traten de ofrecernos solucións cutres e irrisorias para tratar de ocultar os nosos datos. Que máis do 42% dos usuarios das redes sociais considere ''difíciles de manexar'' algúns dos axustes de privacidade de segundo que plataformas non é casualidade. Ryan ilústrao con outro exemplo: ''Recordo cando os virus borraban toda a túa información. Deberiamos preguntarnos por que agora son silenciosos e dedícanse a sacar información dos nosos equipos sen que nos decatemos''.
Privit é un proxecto de dous expertos en desenvolvemento de aplicacións dixitais, Carlos Chaves e o propio David Ryan, galego e irlandés, respectivamente, que ofrece aos usuarios un servizo de chat invisible a terceiros a través da codificación. Nesta aplicación, semellante aos coñecidos Line ou WhatsApp, o usuario válese de dúas chaves para codificar e descodificar as mensaxes que recibe e envía. ''Esta tecnoloxía mistura a información, co que só un determinado receptor pode volver ordenala para lograr lela”, explican.
Antes do verán, os creadores de Privit intentaron lograr fondos para o seu proxecto cunha campaña de crowfunding. A pesar das dificultades e de que non lograron todo o apoio que esperaban, non se deron por vencidos. Tras un tempo en busca de financiamento, hai escasos días presentaron os avances que desenvolveron ao longo dos últimos meses e, segundo fontes, están a piques de presentar unha versión beta.
Con todo, estes dous mozos non son os inventores da pólvora, senón máis ben unha especie de Robin Hood da rede. Afánanse en explicar que o sistema de encriptado que utilizan ''foi desenvolvido hai tempo por grandes corporacións e gobernos para protexer a súa información máis sensible''. ''Non ofrecemos tecnoloxía nova, senón acceso á que xa existe. Os terroristas utilizan este sistema desde hai moitos anos. Ao contrario do que nos din, somos os cidadáns os que estamos desprotexidos'', resumo.
''Centrámonos na privacidade nas mensaxes e servizos de chat porque son os máis facilmente hackeables'', engaden Ryan e Chaves. Con todo, non queren “quedar en só unha aplicación para móbil, senón que estea moi pronto tamén dispoñible outros dispositivos como PCs e tablets''. Para eles, que as nosas conversacións a través de calquera soporte sexan verdadeiramente privadas é ''un dereito''.
En opinión do experto en cultura dixital e movementos sociais Javier de Rivera, esta tecnoloxía, ''que Google xa usa no seu correo e que Facebook di que vai implementar tamén'', é ''bastante antiga'' e ''máis custosa'' que outros sistemas alternativos de ocultación de datos, como é o caso da descentralización. Este sistema, explica, ''esixe maior esforzo e custo por parte dos usuarios e a maior parte da xente non ten nin tempo nin coñecementos'' para utilizalo. Recorda, nesta liña, que existen ''sistemas de chat antigos que se poden usar de forma anónima -o chat IRC que utilizan, por exemplo, o colectivo Anonymous ou o CryptoCat''- pero cuxo manexo require dunha aprendizaxe ás veces un tanto complicada.
A EXPOSICIÓN DIXITAL COMO AMEAZA
Javier de Rivera é sociólogo pola Complutense de Madrid, membro do grupo de investigación Cibersomosaguas e do equipo editorial Teknokultura, revista asociada ao grupo universitario. Comparte, con todo, cos creadores de Privit a idea de que “nin a gobernos, nin a grandes compañías interésalles que os usuarios sexan realmente conscientes da súa privacidade''. Na súa opinión, ''as comunicacións electrónicas sempre son susceptibles de rexistrarse e usarse para o que sexa'', polo que aconsella desde unha primeira liña as “relacións cara a cara, que teñen un valor que hai que manter, tanto pola potencial vixilancia á que estamos expostos como por hixiene emocional e relacional'', explica.
O problema da privacidade en internet hai que achacalo, segundo este experto, non aos usuarios senón á outra cara da moeda: a xestión que a compañía fai dos nosos datos. ''Coa filtración de Snowden sobre o programa PRISM demostrouse que as compañías pasan información aos gobernos, polo é evidente que acceden aos nosos datos. Nada lles impide facelo e, ademais, tecnicamente non hai forma de controlalo'', reflexiona.
Aínda que desde Privit falan dun sistema de autolimitación do seu papel como xestores, De Rivera sostén que, na maioría dos casos, o cifrado non impide que o gardián dos datos poida acceder a eles. A isto engade aínda algo máis: xa non simplemente deben limitarse os xestores da aplicación, senón tamén os controladores dos servidores dos que esta faga uso. Na súa opinión, debería ensinarse aos usuarios determinadas pautas de control no seu periplo pola rede e incluso algunhas funcións básicas de autocifrado, aínda que recoñece que estamos moi lonxe de alcanzar algo así.
Chegados a este punto, saen á palestra, inevitablemente, os gobernos, as guerras frías dixitais, a publicidade abusiva e o prezo da nosa identidade.
''A privacidade debe ser un dereito para os cidadáns nunha democracia e un salvavidas para xente en determinados réximes. O problema é que algunhas desas democracias parecen converterse en sociedades de control baixo a exusa das ameazas terroristas e a seguridade'', engaden os fundadores de Privit. ''Se nos vemos a nós mesmos como unha torta, podemos entender que uns levan o pedazo dos nosos gustos -o noso diñeiro- e os outros o pedazo de que facemos na nosa vida privada -a nosa liberdade-''. E a devandito exemplo, engaden o feito de que os nosos datos non só están no punto de mira de empresas publicitarias e gobernos, senón tamén de ''todo aquel que ten intención de roubarnos na casa ou baleirarnos unha conta bancaria''.
“Case calquera cousa que és, está online. Desde o momento no que se demostra que existen programas de espionaxe como PRISM controlados polos gobernos e que se ocultaron ao público, entendemos que todo se orquestrou do xeito que quixeron e desde cando lles interesou. É ridículo que agora nos digan que só o facían un pouco e con algunha xente'', puntualiza Chaves.
Ante este panorama, resume o sociólogo De Rivera, unha solución obvia é ''operar con compañías das cales nos fiemos'', aínda que iso quizais nos custe un pouquiño máis. Se a tarefa xa non parecía fácil, o certo é que non parecemos moi dispostos a pagar por nada que esteamos afeitos a recibir gratis -recórdese a controversia que xerou o cobro da actualización de WhastApp, como primeiro de moitos exemplos, que obrigou á firma a botarse atrás temporalmente.
INTERNET, ¿GRATIS?
Aínda que os desarrolladores de Privit optaron por ''seguir co proxecto'' tras o revés da súa campaña para obter fondos, este feito pon de manifesto, unha vez máis, unha realidade esmagadora para o futuro das telecomunicacións no noso país: seguimos crendo que o desenvolvemento tecnolóxico, en especial o dedicado á rede, é gratuíto.
Carlos Chaves ve neste feito un erro, ''e máis tendo en conta que España non está a premiar agora mesmo o I+D'' e que o desenvolvemento, por suposto, non é barato. ''Nós non solicitamos subvencións á xente'', matiza respecto diso da campaña de crowfundig que levaron a cabo a pasada primavera, ''queremos que, quen se interese por un produto, axude a facelo realidade''.
O sociólogo Javier de Rivera explica este fenómeno en que ''a entrada en escena das redes sociais foi moi rápida, sen custo algún, e a xente abrazounas sen entender moi ben como funcionaban ou que implicaban, tan só porque revolucionaban a súa vida social''.
Este experto defende que non é ''tan raro que a xente chegue a renunciar á privacidade con tal de mellorar a súa socialización'', posibilidade que as redes sociais aumentan exponencialmente. ''Afixémonos a que a cultura dixital se basee na abundancia de información e dos servizos gratuítos, o cal non está necesariamente mal'', explica.
Ante isto, recorda que ''hai campañas de crowfounding que funcionan moi ben'', aínda que recoñece que o público español é ''bastante máis remiso que o americano, por exemplo'' -idea na que tamén coinciden os fundadores de Privit. Os medios de pago no noso país, engade, que implican usar cartón de crédito ou unha conta Paypal, non axudan a acrecentar a confianza dos usuarios. ''A economía dixital está moi centralizada'', explica, e iso é parte do problema.
En opinión de De Rivera, que a xente non sexa consciente dos custos do desenvolvemento tecnolóxico “non é un problema social, senón do propio sistema tecnolóxico e económico”. “A maioría das empresas de internet exitosas contaron con investimentos multimillonarios. Iso promove modelos de negocio centrados en facer negocio dentro deste mesmo campo” e, neste panorama, “un cidadán medio cada vez máis empobrecido non ten papel. Que el asuma eses custos é difícil de manter a longo prazo debido á inercia xeral'', conclúe.
O contrapunto dano, segundo este sociólogo, “as iniciativas de movementos sociais, que son máis fáciles de manter pola motivación activista ou política dos usuarios e porque eles son obxectivos de espionaxe por parte dos gobernos, como se demostrou en varias ocasións”. Así, recorda que “Tao.ca foi unha das primeiras plataformas para movementos sociais. Nodo50.org tamén leva moitos anos ofrecendo servizos informáticos para este tipo de organizacións. Algunha iniciativa de Anonymous intentou, do mesmo xeito, lanzar unha rede social, aínda que quedou en foro''. Para rematar, menciona o “N-1, parte do proxecto Lorea –unha rede social de movementos sociais-, que ten o seu motor en España”. De Rivera apunta a que esta plataforma “tivo verdadeiro éxito cando o 15M e segue loitando por seguir adiante”.
A través dunhas ou outras inciativas, o que é obvio é que o futuro das cuestións de privacidade na rede pasa por un drástico cambio de sentido. “Co tempo, inevitablemente, comezarán a xurdir actitudes máis críticas” con respecto ao uso que se lle dá aos perfís sociais, apunta De Rivera, aínda que doutra banda sigan existindo as posturas máis submisas, que acepten a vixilancia sen problema.
No exercicio da responsabilidade que cada un ten con respecto ao seu perfil na rede, “cada vez somos máis conscientes dos riscos e somos, aos poucos, máis e máis coidadosos, renunciando a eses momentos de micro-fama que nos dá ben un comentario nunha foto, ben un post, a fin de non seguir alimentando a maquinaria de acumular datos que son as redes sociais”.
Na batalla pola privacidade en internet non vale o ‘'se todo o mundo o fai é que non pasa nada''. Despois de todo, tal e como resumen os creadores de Privit, os nosos datos “posiblemente nunca desaparezan da rede; aí reside o seu gran poder e iso é o que dá verdadeiro medo''.
