A última oleira do século XX de Samos ou, como lle gusta dicir a ela, a "primeira do século XXI" é Susana Díaz Cabot. Nacida en Santiago de Compostela en 1974, estudou Belas Artes, un curso de escultura e outro de olería. Precisamente a esta última disciplina dedícase desde fai 15 anos, aínda que non foi ata fai catro cando cambiou a súa vida e a da olería samonense.
En 2015 comezou un curso de cerámica de barro que impartía un profesor de O Corgo, onde aprendeu técnicas sobre o tratamento do barro e a súa transcendencia. Desde ese momento, namorouse do barro de Samos, posto que ten "moita plasticidade", que se traduce en maior resistencia á hora de moldear as pezas.
Antes de impartir o curso, este mestre, xunto a Hixinio Flores, dous apaixonados da cerámica de barro, buscaban xente que se interesase na materia e contribuíse á causa. Unha vez que atoparon persoas asiduas ao mundo do barro, buscaron fornos pola provincia de Lugo, facendo fincapé nas zonas que noutros tempos foron fábricas artesanais de utensilios domésticos, como cuncas ou pratos.
Así chegou o achado do forno Roxofrei, coñecido como "o forno das cuncas", a uns 3 quilómetros de Samos, que utiliza actualmente Díaz e no que non se horneaba desde facía case un século. Ata a súa chegada, estaba cuberto por maleza. A oleira explica que esta situación foi, posiblemente, "o que o salvou de ser derrubado" ou de ter outro uso como o de almacén de maquinaria agrícola. O dono é un particular que, segundo ela, móstrase orgulloso de que volva ter o mesmo uso que outrora.
As ganas por recuperar a artesanía tradicional de barro tivo como resultado que entre Flores, Díaz e o mestre, ademais de dous coleccionistas particulares, constituísen a Asociación Cultural Ceramolóxica Canaveira. Este colectivo, de ámbito autonómico, intenta dinamizar a artesanía, con libros como Formas tradicionais da cerámica popular. Samos ou con demostracións nos colexios ou diferentes exposicións.
A pesar de que o mundo do barro poida parecer obsoleto nos tempos actuais, a oleira di que "está nun estado de auxe". Na pasada feira de gando de O Páramo, Susana Díaz realizou unha exhibición con algunhas das súas obras. Para a súa sorpresa, unha multitude de persoas achegáronse ata o seu posto, non para miralas como pensaba, senón para preguntarlles polo prezo.
Segundo Díaz, á que lle gusta que a denominen como "cacharreira", xa que así se chamaban aos oleiros en Samos, o barro ten moitas utilidades. Na loita contra a contaminación, argumenta que pode ser un acicate contra o uso do plástico. Ademais, resalta a orixinalidade dos produtos que se fan de barro, ao "facerse coas mans".
Nun futuro, esta "cacharreira" cre que a olería tería que ser unha "materia escolar", polos valores que transmite. Con todo, ve esta opción complicada debido aos trámites burocráticos que supón. Propón que os colexios fagan excursións por Samos, como "unha ruta dos fornos". En realidade, o que lle gustaría a Susana Díaz é ser a primeira doutras moitas oleiras neste século XXI.
