Corría o ano 1923 cando uns simples movementos de terras para uns traballos agrícolas fronte á igrexa de Vilar da Sarria realizar un importante achado de orixe romana. Así, casualmente, descubriuse un ronsel funerario, do século III, que na actualidade exhíbese no Museo de Pontevedra.
O monumento atopouse xunto a outras pezas, como dous fustes de columnas, dúas pedras de muíño, ladrillos e unha sepultura de lousa. Estivo en mans do Seminario de Estudos Galegos e foi depositado no museo pontevedrés no ano 1946 polo Instituto Pai Sarmiento de Estudos Galegos, continuador do traballo do Seminario.
O ronsel, que era utilizada para recordar a defuntos, é unha peza singular ao estar tallada polas dúas caras, sendo unha das tres bifrontes localizadas na provincia de Lugo. O ben foi obxecto de diversos estudos por parte de investigadores.
O monumento, de granito, non dispón de ningún tipo de inscrición. Representa por unha das súas caras a un matrimonio de defuntos, vestido á romana, el con toga e ela con estola e palla (un chal). As caras dos dous protagonistas están desfeitas a causa da deterioración, tal e como describe a publicación "75 obras para 75 anos. Exposición conmemorativa dá fundación do Museo de Pontevedra", editada en 2003.
Xa polo outro lado recóllese unha imaxe que deu lugar a varias teorías. Está representada unha embarcación coas súas velas e catro tripulantes, dos que só asoma a cabeza. Na parte inferior hai un golfiño, mentres que no superior pódese ver un aguia sobre unha roca ou ben suxeitando un peixe coas súas garras.
En tempos identificouse esta imaxe co coñecido mito de Ulises e as sirenas, aínda que foi desestimada por expertos como o arqueólogo e profesor galego Fernando Acuña Castroviejo ao observar "que faltan os elementos clásicos da representación do tema Ulises e as sirenas".
Unha viaxe ao máis aló
Outra teoría é que o barco posiblemente faga referencia ao medio para trasladar aos mortos ao máis aló, indica o Museo de Pontevedra. Ademais, os animais aluden ao mundo dos falecidos. O golfiño sería o guía que conduciría a embarcación e aos tripulantes ao máis aló. Para rematar, pensouse que o barco, ao ser unha nave de carga de pequeno tamaño, podería facer referencia á profesión do falecido, talvez mariño ou comerciante.
Segundo a publicación "75 obras para 75 anos", as súas características, técnicas e situación xeográfica "fan que poidamos falar dun centro de produción do que sairían outras pezas", tal é o caso de sendas ronseis achados en Atán (Pantón) e Adai (Lugo). "Este obradoiro funcionaría arredor do século III e a súa produción sería unha mostra dous gustos dá sociedade dous grandes propietarios dás "villae" baixo imperiais do convento lucense", sinala o libro.
A publicación destaca que o ronsel de Vilar de Sarria é "unha mostra dunha obra culta, feita de encarga, nun ambiente provincial cun nidio senso funerario". Unha peza que un século logo de ser desenterrada continúa dando mostra do pasado romano das terras sarriás.
