Un nome propio para a psiquiatría

Nin nomeamentos institucionais, nin dedicatoria de rúas ou do centro de saúde nin outros tributos. Ricardo Núñez Rodríguez (Vilapedre, 1866-1958) desempeñou un papel fundamental na psiquiatría ao fundar na súa localidade natal o primeiro hospital para enfermos mentais da provincia de Lugo, a pesar do cal carecía dun recoñecemento que en parte quedará saldado nos próximos meses. Con motivo do 60 aniversario do seu falecemento, o Seminario de Estudos Sarriaos Francisco Vázquez Saco, en colaboración coa sociedade La Unión, preparan unha serie de actos para honrar a figura deste "médico alienista, bo e xeneroso", en cuxa memoria lucirán sendas placas na vila sarriá e o panteón onde repousan os seus restos, en San Fiz de Vilapedre.

Ambas as entidades pretenden así recoñecer a contribución dun sarrián que, na súa faceta profesional, "foi moi moderno, militando na antipsiquiatría mesmo antes de que se falase dese concepto", apunta o investigador sarrián Xaime Félix López Arias.

Ricardo Núñez naceu no seo dunha familia de labradores da aldea de Pereiro, cursou os seus primeiros estudos nas escolas públicas de Sarria, continuou en Lugo e formouse como médico en Madrid, onde finalizou a carreira en 1892.

Segundo recollen nun artigo David Simón e Emilio González, a principios do século XX regresou á súa casa familiar tras un período no que exerceu a medicina no Centro Galego e o concello de Madrid, ademais de colaborar na loita sanitaria contra unha epidemia de cólera en Estremadura. De volta a Sarria, "establécese como médico xeneral, converténdose nun dos médicos de cabeceira máis famosos da comarca, práctica que nunca abandonou ao longo da súa vida profesional".

Corría a primeira década do século XX cando fundou un hospital para enfermos mentais pioneiro na provincia de Lugo, coñecido nas súas orixes como o "manicomio de Vilapedre", o cal estivo en marcha ata 1950 aproximadamente. Esta moderna institución, nacida do seu propio patrimonio e sen axudas oficiais, pronto se convertería nun referente polas técnicas avanzadas que empregaba e a súa nova concepción na atención aos internos.

Pero Ricardo Núñez non só foi un precursor na psiquiatría, senón que, de igual modo, demostrou un gran interese no ensino, o que lle levou a crear unha escola en San Fiz de Vilapedre, á que acudiron centos de nenos. Home preocupado por temas como a hixiene, dirixiu tamén a utilización das augas medicinais do balneario de Céltigos, foi socio de La Unión, presidiu a sociedade cultural da Pobra de San Xiao, escribiu libros e promoveu actividades de dinamización social como a Festa do Árbol en Vilapedre.

Na súa faceta política desempeñou os cargos de concelleiro e deputado, identificouse coas ideas progresistas e, segundo varios testemuños, a punto estivo de ser represaliado, situación que evitaron os seus veciños con labores de vixilancia.

Coñecidas de moitos sarriáns son simpáticas anécdotas do psiquiatra e un dos seus pacientes, quen lle acompañaba nos desprazamentos en coche dirixíndolle nas curvas. A bondade e o trato humano eran dúas das características deste veciño, sempre disposto a axudar e prestar atención médica "gratuíta".

Así o explica Vitoria López, natural da súa mesma parroquia, quen, aínda que por idade non chegou a coñecer a Ricardo Núñez, ten variadas referencias polos seus antepasados. "Meu pai sempre contaba q

ue en tempos de necesidade, cando cocía o pan no forno da casa, deixaba a porta aberta para que a xente o puidese coller sen ter que pedilo", narra esta veciña, quen se refire ao psiquiatra como unha persoa "entrañable", moi implicada socialmente "e que facía moito polos demais" .

Segundo comenta, a escola que fundou en Vilapedre non só contaba con amplas ventás (ante a crenza de que gran parte dos problemas de visión procedían da falta de luz) senón tamén cunha cheminea para dar calor. Incluso cando a deterioración xa facía madeixa no médico, seguía visitando cada día o colexio, onde os alumnos se puñan en pé á súa chegada e recibíanlle "con moita solemnidade, como merecía".

Ricardo Núñez faleceu aos 92 anos na miseria. En homenaxe a este "gran esquecido" está previsto organizar charlas e editar un folleto coa súa historia.