Nos anos cincuenta existiu en Chantada unha enerxía cultural que estivo canalizada polo Círculo Recreativo e Cultural, descargando boa parte de escritores, poetas e intelectuais da época como Manuel María, Ánxel Fole, Antón Fraguas ou Uxío Novoneyra nos salóns da sociedade a través de conferencias e recitais. Esa mesma vertente ocupou os percorridos polas tascas do Cantón buscando viños e faladoiros, actuando como anfitrións os chantadinos Alfredo Costa ou Avelino Seijas.
As distintas substitucións xeracionais respecto ao ámbito literato foron incluíndo no círculo de amizades ao escritor Xosé Lois García e ao poeta Rubén Eyré. Estes vínculos de confraternidade co pobo orixinaron que Uxío Novoneyra lese o pregón das Festas do Carme en 1984. Lembra Eyré "que o escribiu na Librería Central -e hoxe está custodiado na Fundación Uxío Novoneyra- e incluíu o meu poema 'Noite nas beiras do Faro', que leeu ao finalizar o pregón".
O poeta do Courel -opina Rubén Eyré- era un home próximo, un observador que escoitaba e que non foi moi ben lido, ben porque foi interesadamente mal interpretado pola súa profundidade política e innovadora na poesía ou polos novos aires que achegou na poesía social (socialrealismo); foi un poeta de terra e da paisaxe, o que chegou a definir Claudio Rodríguez Fer como" fonosimbolismo". As primeiras liñas do pregón xa delatan o carácter humanista e de forte compromiso políticosocial con Galicia.
Novoneyra recoñece no seu documento que "sempre vin a Chantada para unha festa, a primeira vez con 27 anos nun acto literario no Parque da Penela, asistindo outras dúas veces ao Folión de Carros cos meus amigos Costa Clavell ou Avelino Seijas".
No pregón definiu a celebración como un rito colectivo que lembraba os vellos traballos e oficios desta terra, reflectindo nas súas representacións a perda da alma na terra pola problemática asociada á emigración
Insiste o poeta en sumarse na galeguidade para acudir á festa, "abrirse aos demais coma se fosen un mesmo, confiarse aos outros coma se un fose eles, sen receos, comunicarse, ser libre; isto é a festa, non retraerse, romper a soidade dun mesmo e non temer nada".
Esa festa que Novoneyra describe como rachar o diario "está marcado pola historia xorda, polos feitos que nos impoñen unha forma de vida, é a representación da vida que un soñou vivir" e tamén soñar (o posible e imposible) sobre os homes que se transforman en cousas ao acomodarse ou os que manipulan as súas conciencias para forzar os feitos "para facernos crer que o mundo é así". Recoñecendo que "todas as cousas profundamente desexadas son posibles e o sentido non mente".
O amor é a causa máis parecida a unha festa -sinala Uxío-, "porque nos fai sentir que o mundo non é hostil e testemuña que hai unha felicidade posible en calquera sitio e en calquera home que coñece a resposta dos demais, por iso o home celebra festas, tan grandes como esta, ritos da posible felicidade nos que todos comulgamos coa terra e a vida". Esta forma de esperanza exteriorizada que ofrece seguridade "sobre a terra que sempre nos sostén e dá felicidade".
Folión
Para o poeta do Courel, a festa dos carros é un rito, onde "os vellos traballos e oficios desta terra, que cada un no seu carro pasarán diante de nós, é un canto á seguridade que dá o traballo imprescindible para a subsistencia e un canto á humildade rexia dos que sosteñen a providencia na habilidade da terra; nestes carros non van soños, van os oficios dos traballos ancestrais: os que conformaron por séculos a nosa forma de vida e dos que saíron moitas palabras galegas que hoxe usamos como carregar, polas costas ou cocendo".
Ao pasar amodiño os carros outra vez de forma humilde vemos o pasado do noso pobo e as "súas cousas facedeiras. Veredes pasar á historia cálida de Galicia, á historia derradeira recordable e aos traballos cuxos bens se lograban e apreciaban, producíndose en cada comarca onde se elaboraban" existindo sempre traballo para quen quería traballar a ritmo antigo.
Todo isto foise transformando, pois "agora as cousas cócense lonxe, os centros fabrís ou moi habilitados fóronse empobrecendo e ese equilibrio recupérase lonxe da terra".
As iconográficas letras de Uxío Novoneyra revelan que isto "non o controlamos nós, as cousas de lonxe van para lonxe, sendo todo problemático e incontrolable, unido á soidade e a morriña dos emigrantes" que non lles é posible vivir da súa terra de nacemento onde mellor está conformado "na cal encaixa mellor porque nela fixo a súa alma e a súa memoria primeira, ao ter que deixar por forza a súa terra, sabendo que isto é unha inxustiza, un aldraxe, algo imposto por unha orde allea á maioría".
Por iso avoga por loitar pola maior felicidade posible ante a maior desgraza: "a emigración imposta pola necesidade, claro que tamén hai unha patria universal (dos pobos e non dos estados) pero o noso corazón non sente, en fin, que a festa nos salve a todos, alixeire a todos e devólvanos novas para poder seguir e non aumente a conciencia da posibilidade dun mundo novo, liberado de tiranías de todo tipo".
Finaliza o seu pregón recalcando que nestas festas está algo do noso espírito colectivo. "Nelas aprendemos a grandeza do común na utilidade, moita alegría individual podendo ser o que nunha alegría colectiva que está a crecer entre nós, multiplicada á de todos por cada un, nunha festa onde o rito de todos é a verdadeira comuñón e conxuración para o futuro. Deámonos a ela. Viva Galicia ceibe!".
