O novelista esquecido de San Salvador

O novelista esquecido de San Salvador Xesús Fernández, natural de San Salvador de Asma (Chantada), ten unha ampla obra literaria na que tocou case todos os xéneros. A este militar, escribente e articulista o Concello decidiu poñerlle o seu nome a unha rúa, pero o pacto nunca chegou a consolidarse o que o condenou para sempre ao máis absoluto esquecemento

XESÚS FERNÁNDEZ González (1870- 1928) naceu en San Salvador de Asma cunha pluma estilográfica debaixo do brazo. As súas crónicas e escritos literatos pronto o alcumaron co sobrenome de escritor, celebrando en xullo de 1894 a festa do Apóstolo Santiago no Centro Galego de Madrid presidindo a mesa do banquete xunto ao director de O Globo, Alfredo Vicenti. Tras un suculento pote, viños e licores, o son da gaita foise apagando para que Fernández acordase publicamente "impetrar dos poderes públicos o indulto dos 28 ourensáns que extinguen condena imposta polo tribunal do Consello Supremo de Guerra e Mariña".

González ascende a cabo do Batallón Cazadores da Habana en 1896, acabando a súa carreira militar ao ano seguinte como sarxento do 18º de Cazadores. En marzo de 1899 contrae matrimonio na parroquia de Santa Susana coa santiaguesa Pastora Vázquez. En xaneiro de 1900 funda o semanario As Ribeiras de Chantada (deixándose de publicar en xuño do mesmo ano), onde os seus números incluían versos do día, noticias relixiosas, sociais e políticas e mesmo a reprodución dun edicto do emperador de China contra o xogos de azar para pedir a supresión destes nos círculos de recreo da vila, ordenando que o xefe da benemérita actúase "coa máis escrupulosa vixilancia".

xArriba, Xesús Fernández (dereita). Abaixo, outra imaxe del e dous dos seus libros

Nesa cúpula cultureta ten como pupilo a José Costa Figueiras, do cal nace unha boa amizade que demostra publicamente ao dedicarlle o escrito Monólogo (1901) "ao novo escritor (alcobeta luxosamente amoblada e cunha xanela á rúa)". Ese afecto rompeu momentaneamente en agosto de 1908 por distintas ideoloxías políticas entre ambos.

Fernández é un fanático do sevillano representante das Cortes por Chantada Javier García de Léaniz, polo que ao escribir Costa a crónica sobre Galicia e Cataluña no Diario Universal, asegurando que é un cunero, González contesta que "sen dúbida, deixouse seducir por cantos de sirena negra".

Pasan tres anos que se ausentou do seu pobo natal e os tempos actuais son outros moi distintos, pois a dominación do caciquismo de que nos fala pasou á historia. Chantada ten outras aspiracións que poden sintetizarse en dúas palabras: "progreso e engrandecemento".

Na festa do traballo do 1 de maio de 1903 participa activamente co centro de obreiros e en decembro de 1905 funda xunto a Manuel Formoso Lamas (presidente), e o avogado Daniel Vázquez Bóo o Círculo Obreiro Católico, do cal sería secretario. Na primeira misa do novo sacerdote Juan Bautista Balboa Balboa na igrexa parroquial en marzo de 1904, Fernández iniciou os protocolos do brinde na comida posterior.

ESCRIBÁN. En outubro preséntase aos exames de oficiais de escribanías na sala de audiencia do Xulgado de Instrución da Coruña, sendo apto. En novembro de 1905 é nomeado correspondente da Academia Galega en Chantada xunto a Vázquez Bóo e Formoso Lamas. Entre 1907 e 1908 cobre periodisticamente todas as andanzas de Léaniz (o cal cualificaba como o simpático e novo deputado onde non hai máis nobreza e caballerosidade) na súa visita a Taboada, Palas de Rei, Carballedo e Chantada.

En xullo de 1909 instálase en Santiago. En maio de 1912 é nomeado oficial 2º do Concello de Redondela e en outubro, escribente auxiliar do Concello de Santiago como interino.

En novembro de 1924 é trasladado á Escola Normal de Valladolid como subalterno debido á supresión da Escola de Veterinaria, realizándolle unha homenaxe de despedida os seus compañeiros do Eco de Santiago; regresando de novo á secretaría da Universidade de Santiago en outubro do mesmo ano.

O seu labor xornalístico no Norte de Galicia de Lugo, A Rexión de Ourense ou O Eco de Santiago, entre outros, deixa de maneira impresa crónicas e contos baixo a sombra da tradición e cultura chantadina.

Lonxe quedan os seus inicios na escritura de obras de teatro como As pantasmas para representarse na sociedade La Tertulia a finais do XIX e a creación dun semanario a inicio do XX. Na vida santiaguesa como redactor do Eco de Santiago entrou na espiral de intelectuais, escritores e artistas.

En 1921 participa no Paraninfo da Universidade Literaria Compostelá como relator na I Asemblea da Prensa Galega, lendo unhas bases para unha actuación común da prensa galega ante as esixencias da vida económica rexional, onde avogou pola redención dos foros, propoñendo "medios para obter melloras en beneficio da gandería, agricultura e medios de comunicación en Galicia (a través dun comité rexional de xornalistas), indicando o labor que os xornais realizan neste sentido".

En 1927 participa na xunta provisional para a constitución da Asociación da Prensa de Santiago, sendo nomeado vocal.

LIBROS. A súa primeira incursión nun libro aparece en Poesías Selectas, publicado por Biblioteca Galega en 1901 co relato Bágoas da alma; e Alma e vida, de 1904 que foi foi gañadora de varios concursos literarios.

En 1906 edita a novela curta Almas grandes, coas aventuras e desventuras do conde de San Félix como representante en Cortes do distrito de Villaumbrosa; Pinceladas, en 1909; é unha colección de artigos literarios dedicada ao deputado Léaniz que pecha o ciclo de prosas xunto a Loita de sentimentos e Prosa da vida.

En 1924 recibe o premio do certame que en honra a Armando Palacio Valdés organizou o Círculo de San Fernando (Cádiz) coa novela O que Deus quere. Antón Piruleiro é a súa única novela en galego, publicada na colección Lar en 1925 e en novembro de ese ano a súa novela curta Deus déixeche ir con ben é o primeiro premio do rotativo bonaerense O Diario Español, dentro da celebración da Festa da Raza. A súa obra póstuma foi María Luisa.

Antes da súa morte en 1928 os seus amigos declararon que lles dicía reiteradamente: "Estou a desexar ir a Chantada, por longa —e nunca o é— que sexa a tempada que alí pase, sempre me ha de ser curta. Aquela é a miña terra, Chantada é o meu pobo a quen amo como aos meus fillos sobre todas as cousas". O acordo público do Concello de poñerlle unha rúa co seu nome quedou fóra do tinteiro, exiliándoo ao esquecemento.

Outras publicacións
En 1910 publica a novela Senda de Amargura e en 1916 o xornal A Tribuna premia o seu conto A Profecía. Pouco despois, na revista Suevia comparte xunto a Valle Inclán, Antonio Machado e Ramón Cabanillas o seu relato O ben alleo. Tamén destacou o seu ensaio biográfico de Montero Ríos, de 1920; e o que escribiu en 1922, Alborada, ambientada na freguesía de San Salvador de Asma. En 1923 os seus amigos dos Confrades da Boa Harmonía ofrécenlle unha cea na Casa das Crechas.

Comentarios