Dicíao outro poeta, Aureliano J. Pereira, no número do 2 de outubro de 1893 do xornal lucense El Regional: "Ao noso amigo, como músico, pode compararse con Rosalía de Castro como poeta". Ese músico era Juan Montes, o compositor lucense creador de Negra sombra, unha peza convertida no himno oficioso de Galicia que recolle a letra do poema de Rosalía de Castro e que se compuxo fai 125 anos para un certame musical organizado en Pontevedra, ao que concorreu con esta obra e con outra, Doce sono, baixo a lema "Sinxeleza e monotonía melancólica son propiedades da música popular galega". O curioso é que o primeiro premio levoullo Doce sono, obra practicamente descoñecida á beira de Negra sombra, que quedou en segundo lugar.
O manuscrito de Negra sombra correría, en cambio, mellor sorte na Habana onde, tamén en 1892, pero un mes antes do concurso pontevedrés, a sociedade galega Airiños dá Miña Terra organiza un concurso de composición á mellor música para orquestra sobre aires populares galegos. Montes envía a Fantasía para gran orquesta sobre aires populares gallegos, dentro da cal se encadra Negra sombra, conseguindo o primeiro premio, dotado con medalla e 100 pesos de ouro, como explica o estudioso Fernando Gómez Jácome.
Negra sombra foi unha peza inspirada —segundo dixo no seu día o franciscano Luis María Fernández Espinosa, un dos estudiosos de Montes— nun alalá procedente do Incio. O seu vínculo coa obra de Rosalía tamén se deixa ver na lema co que o autor se presentou ao certame cubano, "Aires da miña terra con vos me levai", quizais baixo o influxo de "Airiños, airiños, aires; airiños da miña terra", de Cantares gallegos, como puxo de manifesto o investigador Juan Bautista Varela de Vega, nun artigo publicado no Boletín do Museo Provincial de Lugo, onde se conserva parte da obra manuscrita de Juan Montes, ademais de en o Seminario Maior, os conventos das Clarisas de Monforte e das Agostiñas en Lugo e no arquivo da Banda Municipal.
Os socios do Círculo das Artes pediron a súa expulsión como pianista porque non lles gustaba o repertorio que elixía para tocar
COMPOSITOR. Pero como foi a vida deste músico, falecido aos 59 anos, dunha hemorraxia cerebral, a véspera do seu santo, na noite de San Juan? Juan Hermenegildo Montes Capón naceu no número 30 da Rúa Nova o 13 de abril de 1840, era o terceiro de catro irmáns. Os seus pais eran Félix, funcionario municipal, e Juana. Juan era o terceiro de catro fillos, nacidos por esta orde: José, tamén funcionario; Rosalía, el e Juana. Non casou nin tivo descendencia, legando o seu arquivo musical a un parente seu, por parte de nai, Vicente Latorre Ventura, quen á súa vez o doou ao Museo Provincial.
Juan Montes quedou orfo de pai con só 10 anos e iso motivou o seu ingreso, como bolseiro, como interno no seminario de San Lorenzo, situado no colexio dos Franciscanos. Alí iniciouse na música, principalmente de forma autodidacta —tal e como lle contou o músico a un dos seus primeiros biógrafos, Indalecio Varela Lenzano—, con métodos de Harmonía e ensaios nocturnos de guitarra e baixo mantas para non ser escoitado nun dormitorio compartido con outros compañeiros.
O seu talento musical pronto fixo aparición e aos 13 anos Montes cantáballe á Virxe dos Ollos Grandes polas cerimonias festivas das flores de maio, dirixindo un coro de seminaristas, con cancións da súa autoría, segundo apunta o musicólogo lucense Carlos Villanueva.
Con todo, a conxuntura social aburguesada, de finais do século XIX, levaría a Juan Montes a deixar o Seminario —onde lle faltaba un ano de Teoloxía para terminar os estudos eclesiásticos— e penetrarse de cheo na música.
Carlos Villanueva centra en dúas circunstancias as que determinaron o destino de Juan Montes como músico: a decadencia da vida eclesiástica, "que obrigou a abrir o persoal dos músicos á emerxente sociedade burguesa", e a aparición das primeiras sociedades recreativas, casinos, cafés-concertos e teatros, o que coincide coa masiva compra de pianos e a alta demanda de profesores deste instrumento.
"O concordato Igrexa-Estado de 1851 baleirou de contido e de calidade o persoal da Capela de Música da catedral obrigando a buscarse a vida fose do templo e deixando só a catro funcionarios pagados polo Estado (o mestre de capela, o organista, o tenor e o sochantre)", indica Villanueva.
Juan Montes viuse empuxado por este contexto social e tamén pola circunstancia persoal de buscarse un medio para contribuír ao sustento da súa nai e a súa irmá, coas que vivía agora noutra casa situada en Santo Domingo, fronte ás Agustinas. Así que, aínda como seminarista, fíxose socio do Círculo das Artes para cubrir as substitucións do seu pianista, o reputado Isidoro Branco (discípulo de Albéniz), á vez que participaba en charangas que tocaban en San Froilán.
Aos 23 anos, toma a decisión de deixar o Seminario e converterse en pianista por horas do Círculo. Gañaba 120 reais ao mes a cambio de tocar tres horas diarias os luns, mércores e sábados. Con todo, o seu emprego só duraría dous anos. O repertorio de Montes non xerou as simpatías dos socios do Círculo, que presentaban queixas de que "a música de Montes co piano non era a máis adecuada para os bailes" ou de que "non se presentou tocar".
A pesar de perder o traballo, Juan Montes volvería, nuns anos, a estar vinculado ao Círculo. Nesta ocasión, cun sexteto que formou con piano, frauta, violín e violoncelo, e que era solicitado para as festas maiores, que se trasladaban ao teatro municipal, con entrada libre, para que o Círculo fixese máis caixa. Tamén, neste caso, houbo queixas polos gustos musicais de Juan Montes e "porque non aguantaba o fin do baile ata as seis da mañá como se reclamaba", afirma Villanueva.
O ilustre músico abandonou o Círculo e pasouse á competencia: o Casino de Cabaleiros, aberto en Conde Pallares, onde tocaba dúas horas ao día por 180 reais ao mes. Alí fundaría tamén unha estudiantina —coro de 40 voces con instrumento—- que daría lugar ao Orfeón Lucense, que pasaría a chamarse despois Orfeón Galego.
