Monumentos visibles só sobre o papel

COMARCA DE LUGO

Guntín. Castelo de Besgo

• Coñecido tamén como castelo de San Fiz do Ermo, erixíase na parroquia de Entrambasaugas, nunha ladeira xunto ao río Ferreira. Orixinario da época templaria, os únicos vestixios son, á marxe das historias vinculadas á fortificación que forman parte do patrimonio oral, algunhas pedras, supostamente da cimentación.

Guntín. Torre de Santa Euxea

• Este monumento guntinés só pervive na memoria dos veciños da parroquia de Santa Euxea, ao escoitar lendas ligadas a unha construción da que hoxe en día non queda ningún vestixio. Destruída polos Irmandiños, dise que algunhas das súas pedras empregáronse na construción da igrexa da parroquia.

TERRA CHÁ

Begonte. Torre de Caramasa

• Formaba parte dunha antiga fortaleza dos condes de Amarante e foi destruída nun incendio, probablemente nas Revoltas Irmandiñas. O historiador lucense Vázquez Seijas estima que foi unha dos baluartes defensivos máis antigos da provincia, xa que existía nos primeiros anos da Reconquista. Naquel entón o seu dono era Don Rodrigo Romais, conde de Monterroso e de Santa Marta de Ortigueira.

Castro de Rei. Torre de Seivane

• Situábase no Barrio da Torre, en Castro de Ribeiras de Lea. Era un baluarte defensivo que formaba parte do Pazo de Seivane, do que hai constancia grazas a documentos da Diocese mindoniense a partir de 1552. Só consérvase un escudo heráldico do século XVI, nunha vivenda emprazada no mesmo solar.

Cospeito. Torre de Momán

• Atópase na parroquia de Momán, no termo municipal de Cospeito. Non existe gran documentación sobre ela, pero todo apunta a que é da época medieval e puido ser arrasada polos Irmandiños. Segundo din os veciños de avanzada idade da zona, poden quedar algún resto a nivel de cimentación.

Muras. Torre de Muras

• A documentación máis antiga que existe da torre data do século XII. Nela faise referencia á casa forte de Muras, un castelo situado na actual parroquia de Burgo pertencente aos condes de Lemos. Os restos foron colocados na reitoral da parroquia e os muros, usados para construír casas particulares. Hoxe apenas quedan restos da cimentación no lugar coñecido como Fraga do Castelo.

Xermade. Torre de Roupar

• Foi propiedade dos Amarante, no século XVIII. As principais construcións foron derruidas durante a revolución do comandante Rego contra Fernando VII en 1823, segundo recóllese en escritos do cronista oficial das Pontes, Enrique Rivera Rouco. Co paso dos anos, os restos terminaron pertencendo ao marquesado de Medinaceli e ao conde de Pallares, de Parga, quen cedeu os terreos no ano 1927 aos colonos.

 

A MARIÑA

Mondoñedo. Castelo de Toxiza 

• Aínda que na lista de BIC figura o Castelo de Toxiza, en Mondoñedo, non existe como tal. Segundo o arqueólogo municipal, está catalogado como castelo medieval cando alí nunca existiu tal fortaleza, o único que houbo é un asentamento da Idade de Ferro do que quedan algúns restos, pero non existe ningunha documentación sobre a fortificación. No Concello non figura como ben patrimonial.

SARRIA

O Páramo. Torre da Barreira

• Construída por Álvaro González de Ribadeneira na vella parroquia de San Pedro de Santa Comba a finais do século XV, coas pedras do castelo de Paredes, derrubado polos Irmandiños, só queda en pé un muro de entre 40 e 50 centímetros, invadido de maleza.

Sarria. Torre do Vilar

• A fortificación, desaparecida nas primeiras décadas do século XVIII, estivo vinculada á familia de Castragude, aínda que despois cambiaría varias veces de donos. Ocupou terreos da parroquia de Loureiro e non se conservan restos. Tan só persiste en forma de topónimo, ao dar nome ao núcleo no que se erixía, Vilar da Torre.

A ULLOA

Antas de Ulla. Torre Nova 

• Edificación vinculada á fortaleza de Amarante -fundada no século XIII e tamén declarada BIC- era unha torre de vixilancia da que hoxe en día non quedan restos, salvo grandes pedras que poderían formar parte da cimentación. Desde o lugar no que se emprazaba, no monte Farelo, divísase gran parte da comarca.

Antas de Ulla. Torre Vella

• A Torre Vella tamén estaba ligada ao castelo de Amarante e alí facíanse labores de vixilancia. Situada tamén no monte Farelo, tan só quedan unhas pedras no suposto emprazamento. Segundo algunhas lendas, estaba conectada por túneles coa fortaleza.

Antas de Ulla. Torre de Vilasante

• Tanto o Concello como os propios veciños descoñecen a existencia dunha torre dese nome en Antas de Ulla. Non existen vestixios nin nos dous núcleos da parroquia de Facha que inclúen Vilasante no seu topónimo. Na tradición oral tampouco hai alusións a esa construción medieval.

Monterroso. Torre de Bidouredo

• Crese que a torre foi construída no século XII e na actualidade non se conserva ningún resto. Segundo din na zona, as súas últimas pedras acabaron usándose na construción de casas particulares.

A MONTAÑA

Baralla. Torre de Neira

• Declarada BIC en virtude da disposición xenérica do ano 1949, de protección de todos os castelos españois, nin o Concello nin os veciños teñen constancia da súa existencia nin saben de restos que puidesen corresponderse coas ruínas ou os cimentos desa torre. De feito, na nova normativa urbanística, que está en plena tramitación, unicamente figura catalogada como BIC a igrexa de San Miguel de Neira en base a un expediente diferente, que data do ano 1996.

RIBEIRA SACRA

Carballedo. Torre de San Román

• Situábase no lugar de Campos. Crese que era similar á torre de Grixoa -situada na parroquia de Chouzán e da que aínda se conservan restos- e formaba parte dunha casa defensiva. Crese que a maior parte da edificación perdeuse na Revolta Irmandiña.

Chantada. Torre de Pacio

• Construída no lugar de Líncora, na parroquia de Santa María de Camporramiro, mantivéronse algunhas paredes en pé ata 1905, segundo recolle un documento de Formoso Lambas. Nos anos posteriores, as pedras deses muros empregáronse na construción de varias casas da zona.

 

Chantada. Torre de Vilar de Eiriz

• Declarada BIC en base ao Decreto de 1949 do Ministerio de Educación Nacional, a torre de Vilar de Eiriz formaba parte dunha casa señorial da que si queda algún vestixio na actualidade. Na súa orixe, estaría integrada en devandita vivenda, pero hoxe non queda ningún resto.

Chantada. Torre da Pereira

• A edificación, que estaba situada na parroquia chantadina de Pereira, tivo certa importancia como torre de uso militar, pero os seus últimos restos desapareceron a comezos do século XX.

Chantada. Torre de Vilaúxe

• De estrutura similar á torre da Pereira, formaba xunto a esta e á de Arcos, que aínda segue en pé, aínda que en estado ruinoso, o eixo defensivo entre Chantada e O Saviñao. Estaba asentada nun mazico rochoso e o único vestixio da súa existencia é a súa presenza na toponimia.

Quiroga. Castelo de Sequeiros

• Aínda que o castelo de Sequeiros aparece no inventario galego de bens de interese cultural, desde o Concello quirogués sosteñen que se trata dun erro e que esa fortaleza é en realidade a de Torrenovaes, situada nun promontorio rochoso preto da capital municipal e que tamén está declarada BIC.

Outros bens ameazan con engrosar a relación

Á marxe destes BIC ‘pantasma', hai outros monumentos lucenses declarados de interese cultural que, polo seu estado actual, que fai case imposible imaxinar como eran no pasado, ameazan con engrosar en breve esa relación de bens invisibles. É o caso, entre outros exemplos, das torres de Arriba e Abaixo, emprazadas en Soutomerille (Castroverde) e das que só se conserva parte da fachada principal cuberta de maleza, e da torre de Riazón, en Ombreiro (Lugo), en estado ruinoso e cunha casa encostada.