O mapa dos sons de Samos

UN ARQUIVO CON HISTORIA. A abadía de Samos conserva entre os seus muros 4.000 obras musicais, das que a máis antiga ten 900 anos. Os monxes non só estudaron música, senón que tamén investigaron sobre canto gregoriano e tiveron un taller de cantorais.

música gregoriana, ópera e zarzuelas altérnanse no impresionante arquivo musical do mosteiro de Samos, composto por máis de 4.000 obras, algunha de ata nove séculos de antigüidade. Entre elas atópanse libros elaborados no taller do cenobio ou escritos por monxes samonenses, así como algunha obra case única da que só se coñece a existencia doutro exemplar similar en toda España.

O arquivo musical de Samos era un completo descoñecido ata hai só uns meses, cando o sarrián Juan Díaz Bernárdez finalizou o inventario de todos os documentos musicais da abadía. Iniciou este labor a finais de 2010 como traballo de fin dun máster en Música Hispánica que cursou na Universidade de Valladolid, pero o seu labor terminouse prolongando dous anos. Durante este tempo elaborou 3.500 fichas, nas que se recollen os datos dunhas 4.000 obras, pois en cada ficha inclúese máis dunha, explica.

O documento máis antigo é un fragmento dun cantoral de entre os séculos XII e XIII. Con todo, a maioría dos fondos proceden dos séculos XIX e XX porque a desamortización de Mendizábal provocou o abandono do cenobio en 1835, co que se perderon moitos documentos. «Leváronos a Lugo e a xente de Samos di que os maiores contaban que entón ían obras en carros e que os libros ían caendo», di.

Á desamortización sumouse o incendio de 1951 que destruíu a abadía e que fixo que ao redor da metade das obras da biblioteca perdésense.

A maioría dos documentos que forman o arquivo do mosteiro atopábanse nunha sala, aínda que había outros traballos en diferentes dependencias. Algúns foron extraídos de encadernacións, dado que cando os cantorais quedaban desfasados utilizábanse para forrar outros libros. Incluso un dos fragmentos que agora se garda no arquivo foi atopado pegado nun fol.

Non todos os fondos proceden de Samos porque o mosteiro contou con filiais, polo que os monxes podían pasar tempadas noutras abadías e levar consigo libros.

O cenobio non só tiña un arquivo de música, senón que no século XVII contaba tamén cun taller de cantorais propio, que fornecía a outras abadías para a liturxia. Por exemplo, nove deles consérvanse hoxe no mosteiro de Valvanera da Rioxa e outros nos de San Martín Pinario, Celanova ou San Benito de Sevilla.

Nos cantorais recóllense os cantos gregorianos propios das cerimonias relixiosas de cada época, como Advento, Nadal ou Semana Santa. En Samos gárdanse 17 destes libros, que son de grandes dimensións e pesan uns 40 quilos. Eran elaborados coa pel das vacas procedentes da gandería do mosteiro.

Outros monxes da abadía, xa no século XX, escribiron obras de canto gregoriano. Tratábase de expertos «» neste tipo de música que realizaron monografías «moi técnicas». «En Samos non só había unha actividade de cantar e de ensinar, senón tamén de investigar», explica Díaz Bernárdez. Ademais, houbo relixiosos compositores, entre os que se conta o pai Plácido Carreño, quen foi mestre de capela da catedral de Oviedo e estivo na abadía.

No arquivo consérvanse algunhas xoias, como unha sonata para órgano de José Lidón editada en 1877. Esta é unha obra case única porque ata agora só coñecíase a existencia doutro exemplar na Biblioteca Nacional de España.

Gárdanse tamén numerosos cerimoniais, nos que se recolle o funcionamento interno do cenobio, tanto na liturxia como o traballo no mosteiro, e na parte final inclúe cantos. O máis antigo é de 1599, que puido proceder de Lourenzá, pois ten selo desta abadía. Tamén hai outros cerimoniais de 1635 e bastantes exemplares de 1770.

Ademais, documentáronse misales de diversas épocas e procesionais do século XVIII. Destes últimos consérvanse varios exemplares, porque cada monxe contaba cun. Existen sonatas dos compositores Pleyel e Clementi e algunhas delas son primeiras edicións, matiza o investigador.

En Samos tamén se pode atopar unha copia dun dueto de San Benito para dous sopranos e órgano de finais do XVIII ou principios do XIX, que probablemente foi copiado por unha monxa. Non ten atribución de autoría, pero se cre que pode ser obra de Antonio da Silva Leite, quen foi mestre de capela da catedral do Porto. O texto está en latín, pero as anotacións en portugués.

«É unha peza que se cantaba dentro dos oficios de translación de San Benito. É unha preciosidade. A parte vocal é moi difícil de cantar. é música litúrxica dunha época moi influenciada pola ópera e teatralizada», conta Juan Díaz, quen recalca que entre os séculos XVIII e XIX a música relixiosa está moi influenciada pola ópera. Por iso, entre as obras de Samos atópanse adaptacións de distintas óperas para órgano para uso relixioso, como ‘Tebaldo e Isolina' de Morlacchi e ‘Bianca e Falliero' de Rossini. «A ópera causaba furor naquela época», apunta.

Non só existe música relixiosa, senón tamén profana, pois se gardan óperas e zarzuelas, que probablemente chegaron a Samos da man de familiares dos relixiosos ou a través de doazóns de particulares.

INSTRUMENTOS
O órgano orixinal da abadía creouse en 1729

O traballo de documentar o arquivo musical completouse cun inventario de instrumentos. Juan Díaz Bernárdez rexistrou os existentes no cenobio, pero sobre todo aqueles de os que se ten constancia que puido haber ao longo dos 1.500 anos de vida monástica da abadía samonense.

Algúns dos instrumentos eran da comunidade, mentres que outros foron doados ao longo dos séculos. Entre eles atópanse armonios, pianos e órganos.

Autoría

O actual órgano da igrexa é moderno, aínda que dous das caixas son barrocas e datan de 1729 ou 1730. O inventario do arquivo permitiu descubrir a Juan Díaz a autoría de polo menos unha destas caixas. Segundo explica, é obra de Antonio Rodríguez Carbajal.

«Atopei no arquivo de Lugo un poder duns monxes a outro de León para que firme un contrato con Antonio Rodríguez para facer un órgano para Samos. Non se sabe se fixo só un ou tamén construíu o segundo», conta.

Deste órgano só consérvanse as dúas caixas, mentres que a maquinaria e os tubos desapareceron. A terceira caixa do órgano foi encargada en 1965 polo pai abade Mauro a Organería Española e o resto do instrumento tamén data dos anos 60.

 

 
 

 
0'0 (0 votos)

O mosteiro proxecta editar un traballo sobre o arquivo musical

O inventario permitirá difundir os fondos da abadía e será accesible a investigadores para facilitar o estudo da música monástica

Juan Díaz Bernárdez comezou a documentar os fondos do arquivo musical para un traballo universitario e terminou realizando un inventario de todas as obras da abadía, que a comunidade benedictina proxecta editar para dar a coñecer os seus fondos.

O traballo consta dunha introduccion á historia, unha valoración dos fondos e unhas 3.500 fichas nas que se inclúen todas as obras. Este inventario atópase en soporte informático, o que facilitará a procura de obras para os investigadores.

O sarrián elixiu investigar sobre o arquivo por razóns de proximidade á súa residencia e porque, a pesar de que o mosteiro foi estudado, non existía ningunha análise detallada sobre a súa música.

Para el foi unha sorpresa descubrir o gran volume de fondos que se conservan aínda que, segundo explica, é normal que nos cenobios abunden máis as obras musicais que nas catedrais porque nestas últimas os organistas levaban os seus traballos mentres que nas abadías eran elaborados polos monxes que residían nelas e quedaban en depósito.

Tamén lle asombrou a falta de fondos máis antigos -o que se explica pola desamortización e o incendio- e o achado de música profana, a cal «non esperas atopar nun mosteiro».

Comentarios