Das xeracións do 'no future' ás verbenas da Panorama

A COLISIÓN entre alta cultura e cultura popular adoita ter para a socioloxía do cotián o mesmo poder móbil que os materialistas históricos lle atribúen á loita de clases. Logo dalgunhas décadas -as finais do século vinte-, semella que o foxo entre o lecer das elites e a cultura de masas é moito máis difícil de salvar có abismo de Helm.

«La cultura popular y los mass media convierten a Beethoven en algo fácil de silbar», cantaban Moncho i Mailos Sapoconchos e repetían Siniestro Total. Pois non tanto, que dun tempo a esta parte -máis ou menos desde que no 2000 abriu a billa do ‘Gran Hermano’- á cultura popular saiulle un apéndice feo, acrítico e que, por simple comparación, está a converter en bocato de intelligentsia os cómics de superheroes.

Quizais sexa que se cumpriron os peores prognósticos apocalípticos de Adorno e Horkheimer -que auguraban que a estrela do vídeo mataría á estrela da radio e que a cultura de masas acabaría por sentenciar a cultura nun mar de banalidade-, pero o certo é que os últimos anos elevaron a ‘mainstream’ o fenómeno choni, en toda a súa extensión. Na operación, as cancións de Los Planetas acaba por ser consideradas para culturetas e o fanático de Harry Potter, un intelectual; friqui, pero intelectual.

Lido hai uns días en Twitter a Snob Megalove: «Primeiro converteron mítico en ‘típico’, logo friqui en ‘persoa con intereses’ e gafapasta en ‘que sabe ler e escribir’».

Poligoneiros, kíes, chonis, malotes ou canis foron ascendidos desde a marxinalidade de extrarradio a cultura dominante: ocupan boa parte da programación televisiva diaria, poñen os seus ‘OLA K ASE’, -así, con maiúsculas- en Twitter, Facebook e Tuenti e a súa música soa nas radios, nos garitos de moda e nos carísimos equipos dos coches tuneados.

A aportación galega ao fenónemo é interxeneracional e interclasista, tan urbana como vilega ou rural, e eclosiona ao aire libre, na nova verbena galega de palcos de tres pistas, lumes de artificio, clubs de fans adolescentes e golpes de peito en camisa desabotoada. Nesta neoverbena conflúen a cultura tradicional -o pop de vello- e a nova cultura de masas, desde a muiñeira de Chantada a Juan Magán. Sen friccións. E coa particularidade de que se trata dun dos poucos ámbitos de lecer xuvenil no que os galegofalantes lles gañan por malleira aos castelanfalantes, sen necesidade de consciencia militante.

É o ocio choni un ocio peor?

Resulta sinxelo caer no clasismo á hora de darlle respota ao interrogante. Mesmo desde unha posicición máis integrada ca apocalíptica e no convencemento de que a sociedade está capacitada para dotarse dun ocio para todos de cualidade aceptable, non se debería ser indiferente nin displicente ante o poligoneirismo. Sobre todo, porque os públicos aos que chega deberían ter ferramentas para gozar dunha cultura de consumo máis enriquecedora e que abrise fiestras a coñecer outros mundos.

Porque o chonismo foi asumido polos fillos da clase media nados nos anos da bonanza; moitos deles, universitarios e xa criados por pais e nais tamén universitarios ou, cando menos, con estudos medios. Porque as galas de ‘Gran Hermano’, ‘Gandía shore’ ou os pases deluxe de ‘Sálvame’ motivan alomenos a metade dos ‘trending topic’ de Twitter nun día corrente e porque resulta asombroso que funcionen formatos televisivos do calado de ‘Mujeres y hombres y viceversa’. Porque dá a sensación de que os novos referentes femininos, as supostas heroínas pop do terceiro milenio, son moito máis rancias e impasibles ante o sexismo cás de hai trinta ou corenta anos.

Semella un empobrecemento para todos que ás xeracións alfabetizadas que naceron conectadas á banda ampla e coa paga semanal se lles negue esa descuberta, entre a adolescencia e a primeira mocidade, desas cancións, desas películas, deses libros, deses cómics... Ou quizais é só un pensamento snob e resulta que ‘Tres metros sobre el cielo’ o ‘Quítate el top’ de Kiko Rivera e as sombras de Grey e Belén Esteban van camiño de ser os vindeiros fitos xeneracionais e non hai nada máis que dicir. Ou si.

En Galicia e en España, un certo progreso económico durante as décadas dos sesenta, os setenta e os oitenta entregoulle á cultura pop unha infantería nada das clases traballadoras que, como no resto das sociedades desenvolvidas, tivo a oportunidade de formarse, de alistarse en tribos urbanas e, sobre todo, de consumir pop: música lixeira, tebeos, cine ‘blockbuster’, literatura ‘bestseller’, videoxogos e televisión, moita televisión...

E, sobre todo, a universalización do ensino trouxo xeracións críticas que foron deixando complexos polo camiño, que segundo o canon occidental abrazaron conceptos coma ‘working class hero’ ou ‘riot grrrl’, que puideron ser nihilistas e entonar o miserere mei do ‘no future’ porque souberon que era o nihilismo. Xeracións que foron conscientes de que só o coñecemento e a información podería darlles munición abonda para enfrontar as elites en igualdade de condicións.

Os chamados intelectuais volveron a mirada cara o fenónemo pop. Xa nos sesenta, Umberto Eco asinou ‘Apocalípticos e integrados’, un traballo que lle concedeu por primeira vez a categoría de mitos contemporáneos a Superman e a James Bond. Foi o primeiro banzo. E demostrouse que a cultura de masas pode enxendrar músicas coma o jazz, alimentar hordas que saben de aceiro valyrio e de espadas láser e ofrecer historias por entregas -como as de Tolstoi o Dickens no século XIX, por certo- como ‘The wire’ ou ‘A dos metros bajo tierra’.

En algún momento de finais dos noventa, cando se albiscaba o terceiro milenio, pasaron cousas que mudaron para sempre a sociedade do coñecemento. A primeira foi a irrupción de internet e a experiencia multisoporte no consumo cultural. A segunda, a edición inaugural do programa de televisión ‘Big Brother’, en Holanda, no 1999.

Do outro lado habería que situar o conto -de terror- ‘De como nos fixeron crer que os indies do FIB son superguais aínda que non saiban tocar e non se lles entenda o que cantan’, pero esa é outra historia.

Cambiou o século e nada volvería ser coma antes.

Se unha infracultura ocupa o espazo da cultura popular, onde queda a cultura pop e onde a alta cultura?

De quen é o éxito, da capacidade de penetración cani ou das elites que sosteñen a alta cultura, que poñen terra de por medio e aproveitan para dicir: «Aí -ben lonxe de nós- estades vós. Pensastes algunha vez que poderiades comer do noso prato, compartir o noso coñecemento?».

a cultura pop

Das xeracións do ‘no future’ ás verbenas da Panorama

Comentarios