Lograr unha cativa de mexillón de río (Margaritifera margaritifera) dun centímetro pode supor dous anos de laborioso coidado, pero para o grupo de investigación da USC de Conservación de Peixes e Moluscos (Copemol) esa especie de lentelliña minúscula é, ademais dun logro, unha proba de esperanza. Este bivalvo ten un papel crave no equilibro do ecosistema fluvial e a súa presenza é garantía de ríos sans e limpos. Con todo, é unha especie terriblemente ameazada que pasou de alfombrar as canles galegas a estar en perigo de extinción.
O grupo Copemol iniciou hai anos un plan de recuperación que ten o seu epicentro no Veral, onde se atopa a única planta de cativa de toda a Península, que poderá seguir funcionando no curto prazo grazas a unha axuda concedida recentemente pola fundación Biodiversidade, dependente do Ministerio de Medio Ambiente.
A Universidade de Santiago comprometeuse con este proxecto ao presentalo á convocatoria da fundación –só se pode propor un por entidade– e garantir o seu cofinanciación. Así, a fundación achegará 45.000 euros e a USC, outro tanto.
A especie é especialmente sensible á contaminación dos ríos e, por outra banda, ten un ciclo reprodutivo moi complexo
Este achegue permitirá, fundamentalmente, pagar ao persoal que se ocupa da cativa do mexillón no Veral e seguir mellorando o protocolo para lograr unha maior produción e un crecemento máis rápido que permita liberar os bivalvos no río antes. O proceso, longo e meticuloso, desenvólvese na planta ictiogénica que a Consellería de Medio Ambiente ten no Veral. Alí se crían troitas e salmóns para repoboar os ríos galegos e a Administración autonómica colabora no plan. Cedeu, en virtude dun convenio, un pequeno local ao grupo de investigación, ademais de permitirlles usar xuvenís para a cativa do mexillón, dado que as larvas necesitan criarse durante nove meses nos seus branquias.
A recuperación do Margaritifera margaritifera ten moitos elementos en contra. A especie é especialmente sensible á contaminación dos ríos e, por outra banda, ten un ciclo reprodutivo tan complexo que obter adultos resulta enormemente complicado. E iso que poden chegar a vivir máis de cen anos.
A axuda da fundación Biodiversidade é un respiro, pero o equipo non cesa de buscar financiamento para garantir a continuidade da planta, que se puxo en marcha en 2013, no marco do programa Life + Margal Ulla, un plan que se desenvolveu entre 2010 e 2015 con fondos europeos para a recuperación do mexillón fluvial e do topo de río (Galemys pyrenaicus) no Ulla.
O protocolo foi evolucionando e adaptándose ás necesidades locais e o número de sementes creceu exponencialmente
Paz Ondina, investigadora do grupo Copemol, explica que o proxecto Life + serviulles "para saír a Europa e entrar en contacto con grupos doutros países" que tamén traballaban na recuperación da especie. De feito, o programa de cativa inspirar no de Luxemburgo, onde hai "unha estación de cultivo estupenda" mantida con fondos estatais, como sucede en países como Francia ou Alemaña, di Ondina.
O protocolo foi evolucionando e adaptándose ás necesidades locais e o número de sementes creceu exponencialmente. Se en 2013 sobreviviron 400 cativas, en 2016 chegouse a 13.000. Agora, custodian en distintas fases de desenvolvemento ao redor de 28.000, o que equivale á poboación estimada actual no río Ulla.
O grupo de investigación aínda non se atreveu a soltalos no medio fluvial. Queren asegurarse primeiro de que as medidas de recuperación do río que se levaron a cabo co programa Life+, como a eliminación de obstáculos ou a rexeneración da vexetación de ribeira, han grande efecto. Pola contra, suporía enviar o froito deste traballo minucioso a unha morte segura.
