As primeiras investigacións relacionadas coa estatua que apareceu hai semanas nun solar da Rúa da Xesta –preto da Porta Nova– confirman que se trata dunha peza de orixe romana de carácter funerario. Polo material que foi atopado xunto a ela –fragmentos dunha lucerna e de vidros– datouse no século I ou II logo de Cristo e crese que estaba vinculada á necrópole de incineración que foi achada hai anos dentro da muralla, en As Estantigas.
Esa zona de enterramento chegaría en orixe ata o terreo que se está escavando agora e sería anulada cando se construíu a muralla. Posteriormente, no baixo imperio, converteríase en necrópole de inhumación, xa que tanto agora como hai vinte anos –entón nun solar próximo, situado a 15 ou 20 metros– atopáronse fosas desa época.
De feito, o recente achado vincúlase con outra peza, tamén de granito e de forma oboide, que foi atopada nese control arqueolóxico de hai vinte anos. Como a estatua recuperada agora, tiña unha especie de pivote ou espigón que serviría para apoiala noutro elemento, como podería ser un pedestal.
A estatua non ten cabeza e loce unha vestimenta propia dun contexto galaico-romano, unha túnica con capucha
Ambas as pezas foron atopadas practicamente á mesma profundidade, por baixo das tumbas bajoimperiales (séculos III-IV). A de agora é unha estatua sen cabeza, de strong <>uns 80 centímetros, e bastante similar ao chamado Togado de Saa, atopado hai anos nesta parroquia de Lugo incrustado no muro dun camiño e que tampouco tiña cabeza.
O togado é unha das poucas esculturas romanas en vulto atopadas en Galicia e ten unha vestimenta claramente romana. A da estatua da Rúa da Xesta é unha túnica con capucha que sería máis propia dun contexto galaico-romano, moi singular en Galicia porque non fora vista ata agora pero é habitual noutras zonas afastadas de Roma, como Francia, Bélxica ou Holanda, explica o arqueólogo Roberto Bartolomeu Abraira, da empresa Nova Arqueoloxía, que leva a cabo a escavación da Rúa da Xesta baixo a dirección do arqueólogo Adrián Folgueira Castro. Trátase dunha actuación que promove a promotora Dmanán.
O feito de que careza de cabeza dificulta saber que representaba, se a unha deidad ou a unha figura civil. Esa amputación é frecuente na plástica romana porque moitas veces se descabezaban e se reaprovechaba o corpo. Tampouco ten sinais que indiquen se se trata dun home ou unha muller.
A peza non apareceu na súa posición primaria, que sería de pé debido ao pivote que ten e como correspondería a un monumento funerario, senón que estaba tombada e perfectamente colocada.
Queda aínda moito por investigar, pero unha das hipóteses é que a estatua fose enterrada para ocultala e evitar que quedase incrustada na muralla, por exemplo. Para a construción do monumento defensivo aproveitáronse moitas pezas deste tipo e, de feito, unha parte importante da plástica romana que se recuperou e que permanece maioritariamente no Museo Provincial, como epígrafes ou bajorelieves, foron recuperados da muralla con motivo de distintas actuacións nesta. A estatua da Rúa da Xesta permanece custodiada polo Museo de Viladonga.
