A mortalidade por covid nas residencias de Lugo fue dun 14% dos pacientes institucionalizados infectados, menos da metade que a do conxunto de España (un 35,7%) e a metade que a galega (30%). A extensión do programa Artai de integración asistencial de residencias de anciáns –iniciado polo servizo de Xeriatría do Hula en catro xeriátricos da provincia– a todos os centros está detrás desa porcentaxe contida, que variou moito de onda a onda, así como a medicalización precoz de cada centro en canto declarábase un brote.
Na primeira onda, que en Lugo foi máis liviá que noutras zonas de España, a mortalidade en residencias non chegou ao 1%. Nese caso, a doutora Malfeito está convencida de que o confinamento precoz deses centros —unha medida que se tomou moito antes que noutras zonas— contribuíu a protexelos. Foi a segunda a peor onda en canto a positividad (13,27%) e mortalidade (14,52%) e aí a clave foi a medicalización temperá.
Rocío Malfeito, unha xeriatra vocacional formada no Hula e que leva 20 anos atendendo a anciáns de Lugo, admite que foi "durísimo porse o Epi cada mañá e entrar en centros con 180 infectados, por exemplo". "Fixemos visitas diarias ás residencias, facendo alí o mesmo traballo que faciamos no hospital e contando coa axuda de Hado e a implicación de todo o persoal dos centros", recordou. á fronte dun dos dous únicos servizos de Xeriatría cos que conta Galicia (o outro está en Vigo) cre que se debe apostar pola Xeriatría para a atención integral dos nosos maiores". "En Madrid hai 14 hospitais e os 14 teñen Xeriatría", recordou.
O control por Xeriatría en catro residencias reduciu un 44% os reingresos
O programa Artai de integración asistencial de residencias de anciáns –iniciado polo servizo de Xeriatría do Hula en catro xeriátricos da provincia– conseguiu en dous anos unha redución de reingresos dun 44%, baixou o número de días que pasaron ingresados eses pacientes un 40% e a súa estancia media un 28%. Tamén permitiu baixar a administración de fármacos un 25% e limitáronse nun 80% as derivacións a outras consultas ou os traslados en ambulancias. En conxunto, todos eses indicadores mostran que neses primeiros anos de actividade e só nesas residencias, o plan supuxo para o sistema público un aforro dun millón de euros.
A cifra é moi rechamante pero a xefa de Xeriatría do Hula, Rocío Malfeito, recorda que o obxectivo do programa é "mellorar a calidade de vida do paciente institucionalizado", o que vive en residencias, e insiste en que a redución de custos é só unha consecuencia. Para os geriatras o indicador máis valioso de que o plan vai por bo camiño é o feito de que eses anciáns reingresen moito menos. "Sabemos que, no caso de pacientes anciáns, un de cada tres sae de cada ingreso hospitalario con máis deterioración funcional ou cognitiva; é dicir, sae peor do que entra", explica.
A partir dun determinado número de días de hospitalización, un paciente fráxil, fóra da súa contorna e rutinas, se desorienta, pode sufrir caídas, deixar para comer e ter malnutrición, ter unha infección... Por iso evitar, ou polo menos reducir a duración, das hospitalizacións e que non se fagan recorrentes é primordial.
O programa Artai comezou nas residencias de As Gándaras (a única pública), Castro de Ribeiras de Lea, Outeiro de Rei e Láncara. Os xeriatras do Hula, en colaboración co persoal deses centros, fixo unha estratificación de todos os residentes en función da súa fraxilidade. Iso permite establecer un plan de coidados adaptado a esa persoa e, tamén, que se ten que ser trasladado ao hospital coñézase o estado xeral dese paciente e a que tratamentos e terapias pode responder ou non.
Por exemplo, Xeriatría fai, a través da unidade de fraxilidade, valoracións para pacientes doutros servizos do hospital, como Oncoloxía, para determinar se un paciente ancián está en condicións de mellorar cun determinado tratamento que pode ser moi agresivo ou como Cardioloxía, para determinar se se lle pode someter á colocación de determinadas próteses ou a intervención pode ser demasiado complexa para eles.
Rocío Malfeito: "O obxectivo último do programa é lograr mellorar a calidade de vida do paciente institucionalizado"
Todos os residentes deses centros, ademais, teñen acceso ao hospital de día. Se precisan ser vistos por un especialista determinado ou sofren unha descompensación e débeselles administrar un fármaco hospitalario non teñen que acudir a Urxencias senón que, polo día, van directamente ao hospital de día ou incluso llo envían á súa residencia. Os xeriatras actúan en todo momento como o seu médico de referencia no hospital e reciben tamén consultas do persoal das residencias. Tamén se lles revisou toda a medicación para evitar interaccións indeseadas.
A intención de xeriatría era estender ese programa paulatinamente ao resto de residencias da provincia, pero a pandemia acelerouno e, agora mesmo, aplícase xa en todas. Nos primeiros momentos da primeira onda, os geriatras fixeron a estratificación de todos os residentes da provincia, uns 3.500.
Rocío Malfeito: "Durante brótelos fomos diariamente ás residencias e fixemos alí o mesmo traballo que facemos no hospital"
Os resultados do Artai tres anos logo do seu inicio seguen sendo bos, pero quizais non tanto como os que se viron a dous anos. Por exemplo, segue baixando a estancia media no hospital e o gasto farmacéutico. Tras a revisión das prescricións que facer o servizo, reduciuse un 32%. Tamén baixan consultas e revisións no hospital de día. Con todo, acoden o dobre a Urxencias, aínda que o 60% deses pacientes institucionalizados volven despois á residencia e non precisa ingreso. "A razón é que, por mor da pandemia non fomos ás residencias como faciamos antes e hai unha maior deterioración dos pacientes", explica a doutora Malfeito, convencida de que a progresiva normalidade contribuirá a devolver eses indicadores á situación anterior.
A pandemia tamén deu impulso a un novo modelo residencial, con melloras no cociente de persoal e na comunicación entre profesionais. Os centros de Lugo terán todos un xeriatra de enlace no hospital.
