O problema non vén de agora. En 1994, a Audiencia Nacional acusou a José Ramón Prado Bugallo, Sito Miñanco, de liderar desde o cárcere de Valdemoro unha rede de narcotráfico servíndose dun teléfono inalámbrico. E meses atrás tamén se lle atopou un aparello semellante a Manuel Charlín. Por aquel entón non había un rexistro estatístico que contabilizase o tráfico de móbiles nos cárceres, recoñecido polos expertos como un dos principais problemas do sistema de seguridade penal. Os números arrincan co novo milenio, cando esta tecnoloxía está máis xeneralizada. Así, desde 2000, Institucións Penais incautouse máis de 400 terminais nas cinco prisións galegas. O ano pasado foron 39.
O certo é que Galicia non mostra datos que sobresaian no mapa español, polo que a situación é menos preocupante que en lugares como a prisión salmantina de Topas, que acumula desde entón 1.242 teléfonos localizados e establece unha marca no que lle seguen Ceuta (890) e Santa Cruz de Tenerife (852), segundo datos do Ministerio do Interior. De feito, os móbiles interceptados nos cárceres galegos en 2017 apenas supoñen o 3,5% dos 1.383 teléfonos do conxunto de centros controlados por Institucións Penais –que non inclúen os de Cataluña–, en tanto que a poboación recluída de Galicia representaba o 6,5%. Se nos cárceres dependentes do Estado se achan case catro móbiles por xornada, en Galicia descóbrese un cada pouco máis de nove días.
Os inhibidores de sinal, un factor clave para restrinxir o seu uso, están presentes nos centros da Lama, Teixeiro e Monterroso
Con todo, a comunidade galega si destaca na evolución proporcional do asunto, xa que, durante os últimos dez anos, a taxa de terminais confiscados aos presos incrementouse un 77% fronte ao 11% do territorio estatal: de 22 móbiles detectados en 2007 pasou a 39 este último curso. Sexa como for, en ambos os casos dáse o paradoxo de que, a pesar de que o número de encarcerados foi decrecendo, o contrabando de móbiles segue o camiño contrario. Facendo unha aproximación coa cifra de presos nos cárceres de Galicia a decembro de cada ano, se en 2007 se achaba un móbil por cada 195 internos, dez anos despois este cociente aumenta a un por cada 84.
O volume de teléfonos comisados en Galicia non respecta unha tendencia regular e fluctúa entre o mínimo de 24 aparellos recuperados en 2016 e o máximo de 46 de 2009, cunha media anual de 38 nesta década. Teixeiro leva a palma: con 184, supón case a metade do total de teléfonos incautados desde o 2000. Séguelle A Lama, con 123, e xa a bastante máis distancia quedan a prisión ourensá de Pereiro de Aguiar, con 45, e as lucenses de Monterroso (28) e Bonxe (23). O sindicato de prisións Acaip eleva lixeiramente estas cifras, ata un total de 432 móbiles neste período.
INHIBIDORES E PERSOAL. De acordo con fontes da contorna penal, a maioría de terminais que poden circular polos cárceres consegue incautarse polo simple feito de que non son obxectos nin pequenos nin fáciles de esconder, ademais de que espertan moitas envexas por ser obxectos valiosos que dan acceso a información valiosa, sexa de orde delituosa –como se ve no caso de Miñanco–, sexa estritamente persoal. Por iso é polo que sexa relativamente sinxelo dar con eles.
Os inhibidores, ademais, parecen marcar a diferenza. Os catro cárceres con maior volume de incautacións carecen destes dispositivos que obstaculizan o sinal telefónico, a pesar de que sexa un problema recorrente nelas. A Lama, Monterroso e Teixeiro si contan con esta tecnoloxía que aínda así, como se ve, non impide por completo o uso do móbil. A razón, denuncia Acaip, é a falta de mantemento, que esixe un investimento constante "que a Administración detraou en beneficio das empresas de seguridade privada", lamenta o sindicato, que tamén denuncia carencia de medios "humanos e tecnolóxicos" para atallar as filtracións. Con todo, Interior defende que todos os centros dispoñen de medios "técnicos apropiados" para evitar a entrada de móbiles, como escáneres, arcos e raquetas de detección de metais.
Con todo e iso, o ente sinala que o medio "máis eficaz" é a actuación do persoal penal, que a través da observación, os rexistros e os cacheos impiden a introdución de teléfonos ou logran a súa incautación. Por desgraza, o caso de Miñanco tamén mostra que, en ocasións, o intermediario é o propio funcionario: xunto ao capo cambadés foron detidos dous traballadores do penal madrileño. O método máis habitual para introducir móbiles nas prisións son os cara a cara, no que o visitante leva escondido o aparello no seu propio corpo, ou no regreso dos permisos carcelarios, onde é o preso quen fai o propio. Pero o ministerio revela que, entre 2010 e 2017, foron oito os funcionarios de prisións sancionados por introducir "ou vender" móbiles aos internos. Ningún deles exercía en Galicia.
A VÍA FRANCESA. Noutros países, a estratexia para acabar co tráfico de teléfonos móbiles no cárcere ten unha aparencia paradoxal. O pasado xaneiro, o ministerio de Xustiza de Francia anunciou a súa intención de instalar teléfonos en cada cela dos centros penais para que os internos poidan realizar as chamadas desde a súa cela a unha serie de números prefixados pola Administración ou a maxistratura, e a uns prezos inferiores aos que tería unha cabina telefónica corrente. Isto supón a instalación progresiva de máis de 50.000 aparellos nos 178 cárceres. Son teléfonos fixos, a fin de evitar a gravación de imaxes que poida comprometer a seguridade do centro ou dos seus funcionarios.
O Goberno galo defende a iniciativa como un método para facilitar a reinserción dos reclusos grazas a un maior contacto cos seus, ao mesmo tempo que se frea o contrabando de móbiles para fins ilícitos. No ano 2016, as autoridades penais francesas incautáronse de ao redor de 33.000 teléfonos e accesorios. Respecto diso, o ministerio do Interior respondeu o senador de EH Bildu Jon Iñarritu que non se contempla medida algunha "destas características" nas prisións españolas.
