O pasado martes faleceu, vítima dun infarto, o gran poeta Antonio Martínez Sarrión (Albacete, 1939), mestre e amigo de quen escribe estas liñas. Viámonos cada semana cando eu vivía en Madrid. Home xeneroso, Martínez Sarrión abriume as portas da súa casa, deume valiosos consellos e, incluso, corrixiu os poemas que acabarían formando parte do meu primeiro poemario, ‘Camas de herba' (2011); por todas estas razóns e polo agarimo que lle tiña, Antonio figura na dedicatoria do libro, xunto aos meus pais.
De Martínez Sarrión aprendín, entre outras moitas cousas, que na poesía as pausas deben ser máis elocuentes incluso que as palabras, pois a natureza deste xénero é fragmentaria (baséase no ritmo e a métrica, elementos que desprazan á lóxica, á sintaxe). Como o erotismo, a lírica suxire, non mostra, e iso estimula a imaxinación do lector. Aínda conservo algunhas follas coas correccións que Antonio facía ás miñas vetustos poemas: "Debes aumentar a tensión verbal por vía da elipsis…". Todo escrito a man, por suposto, con aquela letra de trazos alargados: unha letra arborescente, tan propia dun home temperamental que, así mesmo, atesouraba argumentos moi fondos.
Como explicou sagazmente o crítico Prieto de Paula, a lírica de Martínez Sarrión caracterízase pola súa sincretismo. En 1970, o creador albaceteño foi incluído por Castellet (prestixioso teórico) na súa antoloxía ‘Nove novísimos poetas españois', a cal deu nome a unha xeración, a dos Novísimos, que se opuxo á estética socialrealista, imperante ata entón en España. O mozo Sarrión, moi influído polo surrealismo, aspiraba a romper o discurso lóxico mediante procedementos como o ‘collage' ou a desarticulación tipográfica. Foi nesa época cando algúns dos seus mestres —Benet, García Hortelano, Barral…— comezaron a chamarlle ‘o Moderno'. Foi tamén por aquelas calendas cando Gil de Biedma, logo de ler os seus poemas, sorprendido, preguntoulle: "¿Como cona podes ser tan decadente, nacendo en Albacete?". En 1981, coa publicación do ‘centro inaccesible', prodúcese un punto de inflexión na obra sarrioniana; a partir de aí, o noso protagonista empregará unha dicción máis transitiva e converterá ao amor nun dos seus eixos temáticos fundamentais. No entanto, os dous polos —modernidade e tradición— compleméntanse ao longo de toda a súa traxectoria. Aínda que os expresase de forma hermética, xa había sarcasmo e crítica social na súa etapa xuvenil, do mesmo xeito que non eliminou o culturalismo (só atenuouno) na súa produción de madurez. Debido a ese sincretismo tan rico en matices, Sarrión paréceme un autor esencial na poesía española das últimas cinco décadas. é por iso que —amizade aparte— estudei o seu estilo na miña tese doutoral.
O meu mestre tamén incursionó na tradución (súa é unha das mellores adaptacións ao castelán das ‘flores do mal', de Baudelaire), o memorialismo ou o ensayismo. Eu teño especial debilidade polos seus diarios, que están cheos de aforismos clarividentes; citarei un pertencente a Esquirlas' ‘(2000): "é preferible tomarse a política relativamente en serio, se non queremos que ela nos tome, á xente do común, absolutamente de broma".
Claro que a contundencia e a precisión verbal de Sarrión xa se reflicten magníficamente nos títulos dos seus libros: ‘Unha tromba mortal para os baleeiros' (1975), ‘A cera que arde' (1990), ‘Infancia e corrupcións' (1993), ‘Jazz e días de choiva' (2002)… Afinaba moitísimo. E se non atopaba o título apropiado, deixábase aconsellar por colegas queridos; a Molina Foix débelle o achado de Teatro ‘de operacións' (1967).
Hoxe acórdome das participacións do Moderno en Que ‘¡grande é o cine!' —o programa televisivo de Garci— onde, con porte de senador romano, descodificaba obras mestras da sétimo arte, como ‘Xuntos ata a morte' (Walsh), ‘Querereiche sempre' (Rossellini) ou ‘Lawrence de Arabia' (Lean). Pero, sobre todo, recordo cando me recibía no seu piso da rúa Afonso XII; eu saudábao deste xeito: "¡O novísimo!", e el respondíame: "¡Non, non, agora xa son arqueolóxico!". Tras as risas, fundiámonos/fundiámosnos nun cálido abrazo. Acórdome tamén dos nosos paseos polo Retiro, como cando me confesou que lle parecía deleznable a actitude de certos intelectuais que, autodefiniéndose de esquerdas, se enorgullecían de non facer uso do voto. "Así sempre gañará a dereita". Dicíamo con aquela voz cavernosa que non deixaba indiferente a ninguén.
Na última década afastámonos. Un día, telefonicamente, díxome que daba por clausurada a nosa amizade, sen máis explicacións. Descoñezo se a causa foi algún malentendido ou se a súa saúde (entón xa maltreita) tivo algo que ver nese distanciamento, que para min foi doloroso. En calquera caso, sempre lle estarei agradecido; son moitas os ensinos que lle debo. ¡Ata sempre, querido Antonio! De todos os meus amigos, ti sempre serás —vital e intelectualmente— o máis inconformista.
Hector Acivro
