Un 84,3% do territorio lucense, con 831.000 dos seus 985.000 hectáreas e 54 das súas 67 municipios, está declarado Reserva da Biosfera, o que o converte nun exemplo de preservación do medio natural. A provincia alberga catro dos sete espazos que contan con esta distinción da Unesco en Galicia.
Dous destas reservas foron tramitadas e son xestionadas pola Deputación de Lugo: Terras do Miño, con 26 municipios e 363.000 hectáreas, e Os Ancares e Montes de Cervantes, Navia e Becerreá, con catro concellos e 53.776 hectáreas. Outras dúas dependen da Xunta. Unha delas é a do río Eo, Oscos e Terras de Burón, promovida co Principado de Asturias, que ocupa unha superficie de 159.000 hectáreas, da que algo máis de 108.000 abarcan sete municipios lucenses, e o terzo restante, unhas 51.000, sete pequenos concellos do Occidente astur. A outra, que recibiu o recoñecemento internacional esta semana, é a de Ribeira Sacra e Serras de Oribio e O Courel, cun total de 306.535 hectáreas, das que 273.497 están en chan lucense, con 18 municipios, e o resto en Ourense, con cinco.
Só os tres concellos da Ulloa, xunto a Pedrafita e As Nogais, na Montaña, e seis municipios costeiros, xunto a Lourenzá, quedan fóra destas áreas ambientais.
SEN RESTRICIÓNS. A declaración de Reserva da Biosfera non implica novas restricións ambientais, aínda que si esixe que o núcleo central do seu territorio estea ligado a unha figura de protección, "que non caso dá nosa provincia é case sempre a Rede Natura 2000", explica Andrea Macho, técnica de xestión ambiental da Deputación.
"Non supón prohibicións engadidas, senón que é unha fórmula para acadar recursos dirixidos á conservación desa área e á colaboración con empresas e colectivos para un desenvolvemento sostible", concreta Macho, quen engade que o obxectivo da Unesco "é potenciar a relación entre ou home e ou espazo natural".
O Instituto de Biodiversidade Agraria e Desenvolvemento Rural (Ibader) da USC participou na redacción de cinco dos sete proxectos de reservas galegas, o último deles o plan para Ribeira Sacra e Serras do Oribio e O Courel, no que colaborou coa Xunta e a fundación Juana de Veiga. O director do Ibader, Pablo Ramil, incide en que os criterios esixidos pola Unesco demandan "unha superficie mínima de áreas protexidas e de especies dignas de conservación, pero sempre reflictidas en normativas previas".
A Unesco valora que o territorio "non sexa homoxéneo, senón que forme un mosaico integrado. Non caso dá Ribeira Sacra e Serras de Oribio e O Courel temos espazos de gran valor natural que conviven co cultivo do viño e ou turismo. É imprescindible que haxa actividades ligadas a esas terras e mesmo zonas urbanas", recalca Ramil. A avaliación do expediente foi complexo, con filtros a nivel nacional e internacional.
PARTICIPACIÓN. Cada Reserva da Biosfera conta cun órgano reitor, con representación das administracións locais, autonómicas e provinciais implicadas. Ademais levan asociado un plan de xestión. "Hai que expoñer as liñas de traballo que se abordarán nun futuro e crear un órgano de participación", aclara o director do Ibader.
Os veciños de Os Ancares, que se mostraron remisos á declaración da zona como parque natural, ante as distintas normativas prohibicionistas que pesan sobre esa área, si mostran interese no desenvolvemento da figura da reserva. Son 15 os colectivos de Becerreá, Cervantes e Navia que se incorporaron ao consello de participación desta reserva, entre eles asociacións de mulleres rurais e Anpas, unha cifra elevada se se compara coa vintena de colectivos adheridos á de Terras do Miño.
As reservas facilitan as actuacións transversais das administracións á hora de tramitar axudas. A Deputación de Lugo convocou recentemente unha liña de subvencións a asociacións interesadas en desenvolver proxectos nas reservas da súa competencia, que contan tamén cunha marca propia para a súa promoción. A Consellería de Medio Ambiente publica convocatorias para investimentos en Reservas da Biosfera galegas, que este ano ascendeu a 240.000 euros. Ademais, pódese acceder a fondos estatais.
A Xunta prestará unha especial atención á conservación e mellora de elementos naturais, como as árbores, na reserva de Ribeira Sacra e editará na súa web unha guía cunha ruta de exemplares arbóreos con historia na zona.
O MIÑO COMO EIXO. A Deputación foi pioneira na promoción destas reservas coa creación da de Terras do Miño en 2002. "É a única de España que inclúe unha capital de provincia e figura entre as máis coñecidas", precisa Macho.
Pablo Ramil recorda que cando se tramitou o expediente de Terras do Miño «barallouse levar esta área ata Os Peares e agora, case vinte anos despois, conseguimos unir esa zona e a dá Ribeira Sacra co río como eixo".
A Plataforma de Custodia do Territorio asinou un convenio coa Deputación para a conservación e divulgación das Insuas do Miño, espazo situado entre Rábade e Outeiro de Rei, e do Pozo do Ollo, no río Ladra, ao seu paso por Begonte. Ambos os espazos pertencen a Terras do Miño. Óscar Rivas, un dos portavoces dese colectivo, matiza que "ser Reserva da Biosfera non significa que todo ou territorio que abrangue estea protexido, senón determinadas zonas incluídas na Rede Natura".
Rivas considera "paradigmático que case toda a provincia lucense sexa Reserva da Biosfera e non haxa ningún parque natural". Tamén advirte do perigo dos numerosos proxectos de parques eólicos. "Un deles estaba previsto na Serra do Oribio e, de momento, está parado", precisou.
Paisaxe
A Xunta executa actuacións por valor de 700.000 euros en materia paisaxística e concede axudas por valor de 1,7 millóns de euros para obras na área de rehabilitación integral. Tamén se mellorarán espazos públicos de interese patrimonial a través do plan Hurbe, mediante convenios cos concellos. Ademais, desenvolveranse figuras como un plan de ordenación do medio físico en San Fiz de Asma (Chantada) ou o plan territorial integrado para mellorar a ordenación de catorce municipios considerados de máxima protección do BIC Paisaxe Cultural da Ribeira Sacra.
