Memorias de un arte casi extinto

La profesora Yolanda Vázquez ha ganado el premio de investigación Condado de Pallares gracias a un trabajo sobre los caneiros del concello de Guntín. La mayoría de estas construcciones ideadas para la pesca, sobre todo de anguila, sucumben al paso del tiempo, a la falta del relevo generacional y a la escasez de animales

Yolanda Vázquez. EP
photo_camera Yolanda Vázquez. EP

EL ABUELO de Yolanda Vázquez mojaba sus pies mucho antes de que la Asociación de Amigos do Mosteiro de Ferreira de Pallares pusiera en marcha el certamen de investigación Condado de Pallares. Encharcaba sus botas y llenaba su cesta cuando su nieta aún no era ni un proyecto de persona, cuidando de una tradición que era al mismo tiempo arte y medio de subsistencia. La pesca en caneiros es parte de la historia de muchos concellos de Galicia y uno de ellos es Guntín, tierra natal de esta joven maestra de primaria que decidió documentar la presencia de estas construcciones fluviales en el municipio y recordar las historias que han vivido sus protagonistas.

La investigación de Yolanda logró el reconocimiento del jurado del Condado de Pallares, nada menos que 3.000 euros en metálico y la publicación del trabajo. "Foi un traballo de investigación sobre os caneiros existentes en Guntín, concretamente nas parroquias de Francos, Navallos, Mosteiro, A Mota e Ferroi. Os caneiros son moi típicos da zona e non hai moitos estudos sobre o tema. Ademais, é algo que sempre estivo moi presente no meu ambiente familiar, vivino de nena e pareceume interesante dalo a coñecer", explica la profesora.

Estas peculiares construcciones ayudaban –y todavía ayudan– a los pescadores a guiar a los peces hacia sus redes, pero nadie mejor que Vázquez para explicar su morfología. "Os caneiros son unhas construccións de pedra que se acostumaban a construír ou ben nas beiras do río ou no centro. Teñen unha parte central máis grande, chamada pía, que é onde se sitúan as persoas para poder pescar. Nesa parte, a maioría teñen unha caseta ou parrocha, como se acostuma a chamar nesta zona. E nos laterais teñen outras construccións de pedra chamadas carrubais cos seus lenzos, unhas construccións de pedra alongadas que encauzan a auga entre a pía e o carrubal, onde se colocan as redes. Os peixes baixan por aí e quedan atrapados", indica Vázquez.

Y no solo los peces. Sin ir más lejos, Yolanda Vázquez fue una de las que se quedó atrapadas por la singularidad y la belleza de estos sistemas que encierran también otra riqueza intangible que surge de las historias que se han creado a lo largo de los años en torno a ellos. "As persoas coas que falei recordan as temporadas de pesca con moita añoranza. Algo que me chamou moito a atención é o que me contou un veciño sobre que unha das grandes especies que se pescaban nos caneiros era a lamprea, sen embargo, non gustaba moito e a xente desbotábaa. E mira agora o valor que ten", cuenta la maestra.

Aunque cualquier tiempo pasado no tiene por qué ser mejor a la fueza, en el caso de los caneiros sí parece obvio que sus mejores días ya no mueven molino. "Este tipo de pesca actualmente ten moi poucas capturas. A lembranza dos veciños e os antigos documentos amosan unha gran cantidade de especies, sobre todo de anguía, pero cada vez vai a menos", narra la vencedora del certamen.

"Ademais é un saber que gardan as persoas maiores e que tradicionalmente se transmitiu de xeración en xeración, e esto estase perdendo tamén porque se perdeu o interese dos máis novos", cuenta la profesora.

Yolanda Vázquez considera que debería haber algún tipo de iniciativa para preservar estas construcciones tan típicas de Galicia. "Teñen un gran valor etnográfico, son parte da nosa historia e é importante que esa historia se coñeza. No pasado tiveron moita importancia, en especial no interior de Galicia. Podería ser interesante promocionalos dalgunha forma, porque pode axudar a conservalos. Ao mellor facer roteiros turísticos, dalos a coñecer... Hai iniciativas con outros elementos como os hórreos ou os cruceiros, pois pódese facer algo similar cos caneiros", cuenta Vázquez.

La profesora, que actualmente está dando clase en Sober, reconoce que este fue el primer proyecto de investigación al que se ha enfrentado. "Foi o meu primeiro traballo de investigación e bueno, é reconfortante unha vez obtidos os resultados. É importante organizarse, ir plantexando ideas e darlles unha volta unha vez van xurdindo outras. Pero estou moi contenta porque foi saíndo e por recibir este premio", relata.

Mientras espera a que su trabajo vea la luz –y evidentemente después– Yolanda Vázquez continuará regresando a Francos cada semana, mirando hacia estas construcciones fluviales con la misma ilusión que tenía aquella niña que se transformó en investigadora.

Solo siete permanecen en activo

Solo siete permanecen en activo Una vez que Yolanda Vázquez concluyó su trabajo de documentación, pudo comprobar cómo la mayoría de caneiros se han perdido ya por la falta de uso y el paso del tiempo. «Intentei documentalos todos, tanto os que estaban en uso como en desuso. Hai algúns que están nun estado moi malo, e a gran maioría están en desuso ou en ruinas. En activo só quedan sete», afirma la investigadora, que contabilizó en torno a una treintena en total.

Enemigas de la anguila

Las presas que se construyeron a lo largo del Miño impiden que el alevín de la anguila remonte río arriba, lo que disminuyó notablemente su número.

O Carrual

Yolanda Vázquez destaca el trabajo de la asociación O Carrual. «As persoas que pertencen a esta asociación e cumplen cunha serie de requisitos teñen permiso para seguir pescando a anguila», cuenta la maestra

 

Comentarios