Un centro de menores fóra de control

O centro de menores Santo Anxo de Rábade é unha continua fonte de conflitos. As noticias sobre agresións dos internos ao persoal que os coida sucédense, como as fugas. A alarmante situación levou a representantes dos educadores a reunirse a pasada semana con responsables da xefatura territorial de Política Social, en presenza do director do centro, para pedir que se poña coto a este descontrol.

Tamén os profesores do instituto vinculado ao Santo Anxo móstranse desbordados, do mesmo xeito que o persoal de seguridade, e así llo trasladaron en varias ocasións á Administración. Algúns ven "un exceso de permisividade" por parte do equipo directivo, o que alenta "un desenfreo constante" e failles temer que "calquera día haxa unha desgraza".

Se antes xurdía un incidente illado cada certo tempo, a partir de 2015 aumentou a súa frecuencia, que se agravou nos últimos tres anos. Os violentos episodios vividos hai dez días reflicten a tensa cotidianeidad que se vive na institución. Unha vixiante agredida e pateada no chan, as paredes do centro blanqueadas con espuma de extintores e os alimentos tirados na despensa evidenciaban que os once menores que residen no Santo Anxo campan ás súas anchas. Houbo sete fuxidos, que pasaron a noite de festa no inmoble que outrora serviu de casa ao anterior director. Días despois, unha educadora lesionouse ao caer empuxada por un interno. Un vixiante sufriu unha dentada nunha man.

Un educador sostén que "a deixadez" convértese nuns "malos tratos institucionais" cara aos tutelados

Os danos materiais son habituais. Nos últimos anos cambiáronse dúas veces as fiestras e os mozos chegaron a derrubar tabiques. Varias cámaras instaladas recentemente en espazos comúns xa están rotas. As pintadas, algunhas moi groseiras, ensucian as paredes. Nunha das últimas rebelións, as sabas colgaban das paredes exteriores. "Parecía un cárcere colombiano", segundo un policía autonómico.

Ese é o dantesco panorama dun centro de réxime aberto, onde a conflitividade tería que ser mínima, pero que se converteu nun caixón de desastre, onde conviven perfís de mozos que nada teñen que ver. Están mesturados menores en réxime de protección con outros casos de reformatorio ou con necesidades terapéuticas.

Os informes das inspeccións dormen nos caixóns, pero todo o mundo sabe, desde o persoal ás instancias xudiciais, que o centro é unha polvoreira. Nada cambiou nin coa visita da Valedora do Pobo o ano pasado.

As cousas non melloran, a pesar de que na actualidade só hai once internos dos 32 que pode acoller o Santo Anxo, onde traballan medio cento de profesionais entre educadores, vixiantes de seguridade, persoal administrativo e de servizos e profesores.

Os informes das inspeccións non cambian as cousas, nin tampouco a visita da Valedora do Pobo o ano pasado

"Chegamos a un límite que un non a un rapaz pode dexenerar nun motín", asegura un educador. Tampouco axuda o feito de que 18 dos 21 educadores sexan substitutos por curtos períodos de tempo fronte a tres fixos. A tensión afecta ao persoal. Xorden casos de longas baixas por depresión "porque no traballo diario non ves luz ao final do túnel". Os mozos non respectan as regras. "Fan o que queren e non se toman medidas para frear esta deriva", insiste o educador.

"As nosas posiblidades de actuar son moi limitadas. Estamos para levar paus cando toca. Non usan máscaras e escúpennos", explica un vixiante. Existe o temor de que algún destes episodios de violencia provoque un accidente grave. "Ninguén controla os coitelos que utilizan non comedor e fabrican punzóns de cristal", agrega o entrevistado.

En caso de mal comportamento, os mozos poden estar encerrados seis horas, "pero de cando en cando cumpren ese horario e tampouco se lle prolonga se seguen cunha actitude agresiva no illamento", indica un dos consultados.

MALTRATO INSTITUCIONAL. Un educador crítica que a Administración trate de ocultar a súa incompetencia coa desculpa de que Fiscalía de Menores pon trabas. "Ese conto non nos vale. O fiscal só instrúe se hai un caso delituoso. Todos somos responsables destes mozos, aos que temos que protexer. Esta deixadez convértese nun caso de malos tratos institucionais", apostila.

A Garda Civil e a Policía Autonómica acoden en auxilio do persoal se a violencia sobe de ton ou buscan a menores fuxidos, "pero o problema témolo que atallar nós coas nosas ferramentas".

O confinamento pola pandemia serviu de pretexto oficial para xustificar episodios acaecidos nos últimos meses, pero noutros centros de Galicia non se produciron altercados similares.

"Tes que reñirlles para que fagan a cama ou calquera cousa elemental", apunta este educador. Acoden a clase se lles apetece ou vagan pola ampla parcela do recinto. A pesar desta laxitude, estes días colocáronse tomas de televisión nas súas habitacións. O uso de móbiles excede o horario prefixado e facilita contactos non recomendables co exterior. "Os poucos que veñen doutros centros ven que isto é Jauja", remarca o educador que falou con este diario. Unha Jauja que mete estes menores nun bucle sen saída.

A Consellería de Política Social estimou que "non era o momento" para que o director do Santo Anxo opinase sobre a evolución do centro ante a solicitude deste xornal. O seu predecesor, Jesús Robles, que dirixiu a entidade desde 1980 ata o 2015, si falou da súa etapa e da importancia de buscar a integración dos alumnos "a través do traballo en equipo do persoal e a especialización. Un bo número de internos da miña época traballan en Rábade e Lugo".

Promoveu iniciativas ambientais, como o coidado e plantación dunha parcela agora abandonada, onde se creou un centro de aves, ou a recuperación da Lagoa do Rei. "Entón había menores non acompañados magrebís e subsaharianos. Estes últimos axudaban a facer grupo", recorda. Eran frecuentes as excursións polo Camiño de Santiago e a lugares de interese.

A Robles doeulle o seu cesamento "polas acusacións falsas sobre posibles irregularidades, arquivadas pola fiscalía. Fun vítima do capricho dun político", sostén.