Ata o vindeiro sábado poderá gozarse no Pazo de San Tomé, en Mondoñedo, O traxe festivo da muller aldeán, nas terras de Lugo, exposición con pezas antigas ou réplicas das mellores galas que vestían nas aldeas e que pouco teñen que ver con moita da indumentaria das agrupacións folclóricas. A compilación da roupa tradicional dos pobos é o froito de anos de documentación e recollida polos investigadores e artesáns de Traxandaina, con sede en Lugo, nun proxecto beneficiario do programa O teu Xacobeo, que promove a Xunta de Galicia. O rescate e conservación das formas, bordados, tecidos e cores, das técnicas de patronaje, tecido e costura de outrora, antes que a comercialización. Trátase de réplicas de traxes de finais do século XIX, con tecidos feitos en casa con liño e la, vestidos de cando apareceron as primeiras máquinas de coser e a arte das costureras itinerantes fluía polas casas e vilas "introducindo a modernidade nos nosos fogares, combinando cores, texturas e debuxos de delicada e sobria elegancia", segundo explicou Teresa Astorgano, fundadora de Traxandaina, con Antón Sanjurjo.
Nas aldeas as modas non penetraban tan facilmente e por iso as ricas pezas de liño ou la usáronse e conservaron mellor
Astorgano realizou unha minuciosa descrición de vestimentas que pasan de nais a fillas e en moitos casos terminaron no esquecemento de huchas e faiados. Esta pincelada do que Traxandaina recolleu segue certos patróns, como a adaptación dos vestidos á climatoloxía e frío do interior provincial. Trátase dos mellores traxes que podía vestir a muller rural do século XIX e principios do XX, para lucimento nos días de feira, oficios relixiosos, para dominguear ou no casamento e que se documentaron a partir de vestimentas recollidas en Baleira, A Fonsagrada, Castroverde, O Corgo, Sarria, Portomarín ou Guntín, e hai pezas mindonienses na mostra. "Necesitamos informantes, antes de que se perda este patrimonio pois aínda é costume ese dito de casa restaurada, roupa queimada", segundo dixo Teresa Astorgano, enxalzando a calidade e detalle de bordados en refaixos ou mantelos vistos na Mariña e o interior da provincia.
LENSAS, A CLAVE LUCENSE. Na prolífica exposición sobre a elaboración e características das pezas, saíron a relucir características propias da indumentaria tradicional lucense, que ás veces se viu reflectida en fotografías ou pinturas antigas. Dengues, mantelas e mantelos, pecheiras, camisones, refajos, xustillos ou lensas poden verse na exposición. Sobre as lensas, estas son unha peza, a miúdo cara e moi coidada, que delataba a orixe lucense da propietaria.
O valor como patrimonio material e inmaterial nos camiños xacobeos lucenses porse de manifesto. á inauguración acudiron o alcalde de Mondoñedo, Manuel Otero, que encomiou a mostra como unha homenaxe á muller lucense, recordando os esforzos da localidade na recuperación da artesanía, edificios, da contorna natural, o Camiño Norte e a cultura en xeral. A primeira tenente de alcalde e deputada, Elena Candia e membros da corporación como José Otero, Patricia Otero ou Esperanza González, tamén acudiron ao acto, ademais de Luís Fernández Ansedes, de Abrindo Camiño. O director comercial do Progreso, José María Álvarez Vilabrille e o delegado do xornal na Mariña, Xavier Lombardero, acudiron ao acto do Pazo de San Tomei.
"Conservamos ou refaixo de miña bisavoa, casada cun dous Leiras"
Que Mondoñedo é lugar crave para explicar a historia mariñá queda fóra de toda dúbida. Nos seus baúis consérvanse aínda pezas como o refaixo ou o mantón de raión de sagas moi lonxevas. O gaiteiro Miguel Chao pertence a unha delas e prestou para a ocasión algunhas pezas da súa avoa e bisavoa.
"Miña bisavoa Ramona —explica—, era de Bretoña e casou cun Leiras Pulpeiro, era cuñada do médico e escritor, e miña avoa tamén veu casada para aquí, para San"Vicente .
Miguel sempre estivo involucrado co folklore e a tradición vénlle de berce. "É a primeira vez que vexo semellante minuciosidade non bordado", resalta Tere Astorgano, sobre un refaixo achegado por esta familia.
