Galicia debería abandonar dogmas e preconceptos sobre as plantacións de eucaliptos e adoptar unha visión máis científica e sostible desta actividade económica, non só para lograr maior rendibilidade, que podería dobrar a produción madeireira por hectárea, senón tamén para equilibrar o medio ambiente e conseguir unha ordenación máis sostible entre a vexetación nativa e a explotación forestal. Dío con rotundidade o profesor da Universidade de Sao Paulo José Leonardo de Moraes Gonçalves tras tomar contacto cos montes mariñáns e antes de abordar co sector aspectos sobre a nutrición desta árbore nunha conferencia prevista para o xoves en Foz. A idea de plantar eucaliptos e esquecerse deles ata a súa curta, debería rexeitarse de raíz.
En opinión de Gonçalves, investigador e asesor de numerosas empresas forestais brasileiras, o potencial aquí é grande pero desaproveitado: hai boas infraestruturas e a demanda de celulosa na UE crece pero a cultura forestal está pouco desenvolvida en comparación con países que o lograron da man de pequenos propietarios. Proba diso é, ao seu xuízo, algo inconcibible noutras latitudes como queimar biomasa cando os restos de curta triturados —residuos leñosos—, son o mellor abono orgánico ao repoñer nutrientes nas quendas de curta, ou que non haxa na Mariña un polo industrial do eucalipto o suficientemente potente como para transformar e aproveitar madeira que, incluso agora están a comprar empresas chinesas para laminala no país asiático.
ABONADO. Nunha breve charla no Asador da Cruz do Lobo e á vista dos camións que transportan madeira para pasta, tamén se asombra polo importante diámetro que se destina para ese uso. "Noutros países eses grosores son para táboa", sinala, pero a súa principal preocupación —e a da firma Viveros Mañente—, é inculcar a idea do abonado para equilibrar o solo e facer máis rendible a actividade forestal. Desde o viveiro mariñán, que agora ten demanda de eucalipto nitens en Portugal, País Vasco e incluso as Landas francesas, dar substitución ao produtor forestal galego é indispensable pois agora a súa idade media supera os 70 anos.
De Moraes colaborará con Viveros Mañente en adaptar o abonado aos solos acedos e pouco fértiles de Galicia e detecta déficits en calcio, fósforo, nitróxeno ou cobre que é imprescindible cubrir nas rotacións. Unha diferenza fundamental entre Galicia e Brasil —onde teñen plantadas entre sete e oito millóns de hectáreas de eucalipto—, é a temperatura e a pluviometría.
Recomenda directrices claras e un mellor aproveitamento: "É unha boa opción pero necesita un plan estratéxico"
INFESTAS. Na área tropical deben vixiar a tensión hídrica das plantas que as fai máis susceptibles ao ataque do percebexo brozeado, prílideo-de-cuncha e a vespa-dagalha, pero a calor activa a descomposición de materia orgánica e o crecemento dispárase. En latitudes como a mariñás a auga non é problema pero co frío os microorganismos están latentes e a reciclaxe de nutrientes é máis lento, por iso un abonado correcto ao plantar, e de reforzo ao segundo ano, estimula a madurez da planta e a súa mellor defensa pois ao problema do gurgullo gonipterus uniuse o fungo micospharella.
A variedade nitens é menos susceptible ao ataque do fungo pero hai que vixialo. "Aquí pódense deseñar abonos adaptados, como noutros países que melloraron as plantacións; se falta nitróxeno e cobre, ataca moito máis, por iso a fase xuvenil da árbore debe ser o máis rápida posible". Nese camiño avanzarán en Mañente, que xa ensaiaron un composto NPK para os solos de orixe granítica ou sedimentaria.
Pero non só a fertilidade, senón tamén a adaptación xenética para aproveitalos inflúe na produtividade e na supervivencia ao plantar, pois un mal manexo ou enraizamiento pode derrubar boa parte da plantación tras un vendaval. E pon de exemplo a Chile, onde desenvolveron eucaliptos híbridos de glóbulus e nitens moi adaptados.
O experto brasileiro non só falará do seu papel de alquimista forestal, tamén ve importante a unión dos produtores para producir madeira de mellor calidade e valor engadido. O cooperativismo, di, é para compartir custos, riscos e facer negocios.
Aprenderon, por exemplo, a deixar un 20% do territorio do Mato Atlántico para a flora autóctona e na sabana do país os eucaliptais deben deixar outro 35% de reserva ao que chaman "flora activa", co cal o impacto paisaxístico de plantar en mosaico é menor e hai un mellor equilibrio natural. Iso reduce o uso de fitosanitarios e as pragas, pois a diversidade biolóxica tanto de animais como de plantas é a mellor defensa dos cultivos. Segundo Gonçalves, a porcentaxe de selva que non se pode tocar na Amazonía é, segundo a reserva legalmente establecida, do 80% e vixíanse sobre todo as distancias ás cabeceiras fluviais. Isto rexe tamén para os piñeirais, así mesmo con amplas extensións en Brasil.
A aparencia actual dos eucaliptais galegos parécelle desordenada e aconsella criterios claros sobre onde se pode e non plantar. A súa preocupación é máxima ante a desorganización forestal en Portugal que parece emanar do propio Estado.
En Brasil as variedades de eucalipto máis usadas, con quendas de curta de ata seis anos —a metade que en Galicia— son o urophylla, grandis, un híbrido clonal destes dous, o dunii e o benthamii. A maioría destínase a producir pasta de papel pero un 40% é para facer carbón vexetal para siderurxias locais e de Estados Unidos ou Europa. A chapa de madeira é o terceiro uso máis estendido.
