Os dous únicos henges —estruturas arquitectónicas circulares prehistóricas— coñecidos ata agora na Península e en toda a Europa continental son o de A Roda en Barreiros e o de Lavandeiras en Xove, un xacemento, este último, de maior envergadura xa que o seu diámetro "vaise ata os 75 ou 80 metros", segundo o arqueólogo que supervisou as actuacións no mesmo, Santiago Nogueira da empresa Ambiotec. Ademais ve indicios, a falta de máis indagacións, de que conteña no seu interior un cromlech, monumento xeralmente formado por menhires que rodean un dolmen como o afamado Stonehenge en Inglaterra.
O henge de Xove, un círculo lítico da Idade do Bronce, foi descuberto durante as obras de construción do corredor e recentemente a Xunta culminou os traballos para retirar os 13.000 metros cúbicos de recheo de terras que sepultaban a súa metade sur. Nesta actuación tamén se tapou unha gabia de drenaxe e as catas realizadas no ano 2017 por encargo de Patrimonio que confirmaban entón a natureza do achado arqueolóxico.
"Está ben conservado salvo pola presenza de camiños e marcas da repoboación forestal"
"Está máis ou menos ben conservado salvo pola presenza de camiños e de marcas de arado da repoboación forestal", explica Santiago Nogueira, quen sinala que o xacemento de Lavandeiras está conformado por "un círculo bastante regular" cun espazo interior "delimitado perimetralmente polo
Engade que cando limparon a gabia de drenaxe atoparon cinco fosas, "con toda probabilidade funerarias", pois recorda que este tipo de xacementos "teñen unha forte vinculación social e relixiosa; serían zonas de encontro, de reunión, onde farían as súas cerimonias".
"Cabe a posibilidade", destaca o arqueólogo, de que no interior do henge haxa "outro círculo concéntrico formado por pedras", un cromlech, e de confirmarse a súa existencia "tería moita máis notoriedade e monumentalidade". "Isto habería que corroboralo, hai indicios", puntualiza.
Ata a aparición en 2006 da Roda de Santiago de Reinante en Barreiros, que tamén é un henge —neste caso duns 50 metros de diámetro—, non se atopou ningunha estrutura prehistórica deste tipo en todo o territorio continental europeo, de aí a súa importancia. Son, en cambio, uns xacementos recorrentes nas illas británicas, onde con frecuencia os henges teñen cromlechs no seu interior.
En canto á antigüidade do xovense, os restos cerámicos achados nas sondaxes realizadas ofrecían unha datación de entre o ano 1.800 e o 600 antes de Cristo, da Idade do Bronce media ou final, con todo as probas do carbono 14 revelan unha antigüidade "de 4.000 anos antes do presente, vaise a inicios da Idade do Bronce", di Nogueira.
