Un centro de interpretación da evolución da humanidade en Galicia. Ese é o futuro que a parroquia vilalbesa de Santaballa albisca para a súa antiga reitoral, e na súa rehabilitación para facelo realidade está a pór todos os seus esforzos, co obxectivo de cada un dos seus espazos sirva para completar un percorrido polo tempo, desde a Prehistoria á actualidade.
Na última actuación, posible grazas a senllos convenios de colaboración co Concello de Vilalba por importe de 15.000 euros cada un, levouse a cabo unha limpeza do interior do inmoble, retirando todo o que se atopaba en mal estado e non podía ser reparado, pero respectando o deseño orixinal na restauración. Así, hanse cintado as paredes de pedra do baixo, acondicionouse o chan de madeira do primeiro piso e tamén se colocou un chan de pedra na planta inferior.
Esta intervención súmase á xa executada con axuda da Deputación, que achegaba 13.600 euros para renovar o tellado e as fiestras, freando así unha posible deterioración por mor da humidade e as pingueiras.
Para culminar as obras, aínda será necesario cintar a pedra das paredes da primeira planta e renovar a instalación eléctrica, para o que está previsto solicitar de novo axuda das administracións.
Unha vez conclúan as obras de rehabilitación do inmoble, que data do século XVIII, procederase a dotalo de contido, para o que se conta co apoio de distintas institucións, como Universidade de Santiago de Compostela.
A reitoral de Santaballa, que levaba máis de 30 anos deshabitada, foi adquirida en 2014, xunto con dúas leiras, por cinco asociacións da parroquia –CD Santaballés, Agarimo, Amigos dá Liga Santaballesa, Padroado dá Escola de Santaballa e Asociación de Veciños de Trastomil–. Negociaron a compra co Obispado de Mondoñedo-Ferrol, para evitar a súa desaparición e que revertese na parroquia, en lugar de ir parar a mans particulares. Desde entón, Amigos da Liga Santaballesa asumiu a xestión das axudas e trámites para acondicionar o edificio, duns 140 metros cadrados por planta.
Este proxecto únese a outros xa impulsados polos veciños de Santaballa para conservar o seu legado, como a rehabilitación da escola habaneira da liga Santaballesa, a creación dunha ruta de sendeirismo que permite descubrir xacementos como o Abrigo de Santaballa ou a Pena Chantada, ou a recreación dun poboado castrexo.
