O vaso campaniforme converteuse nun símbolo de As Pontes -incluso a súa réplica é agasallo institucional-, pero son moitas as dúbidas e as polémicas que viran ao redor desta vasija milenaria. A finais do século XIX atopáronse dous: unha desapareceu no XX e outra, en parte reconstruída, tena en custodia a USC. E dela confírmase algo máis agora: apareceu enteira.
O historiador pontés César Candeas publicou en Cadernos de Estudos Galegos un artigo que saca á luz, por primeira vez, o manuscrito do médico ferrolán Santiago da Igrexa, no que relata o descubrimento e a primeira escavación dos xacementos arqueolóxicos de A Vilavella e A Mourela en 1893, antes de que pasasen polas Pontes outros arqueólogos, como Federico Maciñeira. A primeira noticia sobre a súa existencia -deles non queda xa nin rastro pola mina ou a construción da AG-64- deuna Leandro de Saralegui en 1894.
"Hoxe, cando xa nada disto queda, rescatamos o recordo daqueles xacementos e do seu descubrimento e primeira escavación polo doutor da Igrexa a través da transcrición do manuscrito que el mesmo redactou para deixar memoria do suceso", indica César Candeas, que asegura que non se trata das notas simples da escavación, senón máis ben do borrador dun artigo que, por algunha razón que descoñecemos, non chegou a publicarse".
"Paréceme, lendo entre liñas, que consideraba imprecisas, ou non axustadas á realidade, algunhas das afirmacións sobre o seu traballo e que se subestimaba a importancia do mesmo, pero é unha simple opinión ou suposición", indica o historiador pontés, á vez que explica que o texto, redactado polo menos dous anos despois do descubrimento, custódiase na Biblioteca Xeral dá Universidade de Santiago.
O ACHADO. Da Igrexa, nun texto que inclúe debuxos feitos por el, realiza un repaso ás escavacións -non duraron máis de dez ou doce días segundo o historiador pontés- e constata a existencia dun «considerable número de túmulos, dólmenes e ata tres círculos líticos».
Entre os achados asociados, ademais, destaca un vaso campaniforme completo, "único na súa especie naquel momento", di César Candeas, outro en varias pezas, unha diadema de ouro, unha maza cerimonial trilobulada, varias puntas de cobre e algunhas machadas de pedra.
"Relata con todo detalle o descubrimento do famoso vaso campaniforme, que non estaba fragmentado, o que sucedería en caso de ser estrelado dentro do ritual de enterramento, que era a idea máis estendida ata agora, senón que estaba completo, enteiro e na súa posición orixinal", di Candeas.
"A vasija estaba en pé, gretada polo enorme peso do túmulo, fragmentada, pero non estrelada no momento do enterro, posto que, chea e rodeada de terra, todos os seus anacos estaban colocados no lugar que lle correspondían; se fose posible extraela coa terra que a rodeaba e trasladala íntegra, sería fácil ir desprendendo toda a súa envoltura e ofrecela á vista enteira, aínda que gretada», reza o manuscrito, que fala dunha vasija de barro avermellada «con debuxo da época robenhausiana, con liñas circulares e trazos punteados", de 14,5 centímetros de alto por 16 de ancho no bandullo, cun modelado tan perfecto que parece feita con torno e con cochura "mediana: o suficiente para que en estado de sequedad teña aceptable dureza, e farto incompleta para que empapada en auga, como o estaba ao ser atopada, se desmenuzase entre os dedos".
"A desgraza do vaso campaniforme xa comezou no mesmo momento en que foi descuberto, como recoñece o mesmo Da Igrexa", di o historiador pontés, tras publicar o traballo dos que foron os primeiros ollos en ver a vasija en 4.000 anos.
