"É importante coñecer os cantares que ata hai nada cantaba a xente cando se reunía nas casas, era a súa forma de pasar o tempo e é unha mágoa que o público non os coñeza", di Noemí García Rodríguez, profesora de Lingua Galega e coautora, xunto ao filólogo e profesor da UDC Xosé Manuel Sánchez Rei, do Cancioneiro de Ribeira de Piquín que publicará Editorial Canela a comezos de 2022.
Cando Sánchez Rei, que a coñecía porque lle dera clase na universidade, a recordaba como unha alumna "brillantísima" e sabía que coñecía ben as terras da montaña luguesa, a convidou a sumarse ao proxecto, Noemí non o dubidou. "Non o pensei dúas veces e aceptei", recorda sobre un traballo que define coma a "oportunidade perfecta para achegármonos á nosa historia". E no seu caso, tamén ás raíces, pois aínda que ela é de Lugo, a súa familia paterna é da Fonsagrada.
Noemí coñecía eses trazos dialectais dunha terra que se atopa na área de influencia dos bloques central e oriental, sabía que sería interesante recuperar esas particularidades da linguaxe falada que varían dunha zona a outra, mais non contaba con atopar tan viva a riqueza da tradición oral, da que forman parte versos coma estes: "As mociñas de Santalla/todas xuntas na cancela/unhas cantan outras bailan/outras muxen a cadela", unha das moitas coplas recuperadas que chamaron a atención de Sánchez Rei.
"Sorprendeume a cantidade de cantigas que aínda conserva a xente maior e que se están perdendo, algunhas comúns a toda Galicia e outras propias", confirma Noemí, que fai fincapé no ligada que están as terras de Ribeira de Piquín e dos concellos da contorna á música de gaita.
SEIVANE. Foi a figura dun ilustre artesán gaiteiro que tivo durante décadas un obradoiro no Chao do Pousadoiro, e a extensa investigación realizada por Sánchez Rei para dar forma ao libro Xosé Seivane, A gaita con maiúscula, a que fixo xermolar este proxecto.
"A nai de Seivane, Estrella, tiña un grande ouvido musical e cantaba ao seu fillo moitas melodías tradicionais e poesías da época", lembra Sánchez Rei sobre os inicios de Seivane na música na súa Fomiñá natal. Comezou a remexer nos cancioneiros –o de Antón Santamarina e Dorothé Schubarth Santamarina, o de de Bal y Gay ou o de Pol de Rielo Carballo– e bateu con moitas poesías da zona, que gardou nunha carpetiña á espera de definir o seu futuro.
Algunhas empregáronse no libro de Seivane, pero a maioría estaban simplemente aí, de modo que Xosé Manuel falou con Pablo Quintana –responsable de Canela, que editaba o libro de Seivane–, para proporlle publicalas como cancioneiro por un motivo fundamental: "Hai rexións con cancioneiros específicos, mais non había da zona de Ribeira de Piquín, e é unha mágoa que ese cancioneiro de comezos do século XX, con algunhas pezas que xa foron documentadas no XVIII, non fose coñecido", defende Sánchez Rei.
E Pablo deu o visto bo a un proxecto que se inclue na colección Tradición Oral, a mesma do libro de Seivane ou do gaiteiro fonsagradino Manuel de Juano. "Está practicamente todo feito", precisa Pablo Quintana, que avanza que o cancioneiro levará unha portada de Vicente Ansola, un fotógrafo cántabro afincado na Pontenova, a quen Canela publicou Aldeas sen voz, e que xa ten colaborado coa editorial en traballos previos. Se todo vai segundo o previsto, será a primeira publicación que faga Canela o vindeiro ano.
Mapa. Inclúese un mapa do municipio, feito especificamente para o libro logo dun intenso traballo de campo para que fose o máis actualizado e exacto posible, tal e como precisa Quintana.
