Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
SUPERVISANDO A elaboración desta columna atópase Aristóteles. O seu busto adorna a miña mesa dende hai dous anos, cando regresei a Londres basicamente só para mercalo. Podería dicirlles que é pola súa Poética, pero en realidade son admirador do estaxirita por ser autor da primeira grande síntese científica.
Ao mercalo asumín algún paradoxo. Por exemplo, o de que se convertese durante séculos no filósofo que facía de barreira relixiosa para o coñecemento grazas á escolástica de Tomás de Aquino. Non foi máis ca un dos episodios da permanente incomprensión entre ciencia e relixión. Para coñecer máis a historia deste malentendido tiñamos dende hai dúas décadas unha obra de referencia na cultura francesa, a de Georges Minois. Chega agora ao mundo hispano da man da Editorial Akal e, a pesares do tempo transcorrido, non perdeu nin un ápice de vixencia.
Minois é un autor que tende ao monumentalismo e a súa historia de ciencia e Igrexa —o máis curioso é que no prólogo nega que se trate dunha historia de ambas institucións— é verdadeiramente xigantesca. A edición francesa presentábase en dous tomos, refundidos nun nesta, o que proporciona comodidade na consulta e algún problema de transporte e loxística —é a primeira vez en anos que se me solta a folla dun libro—.
Os seguidores deste suplemento xa saben que neste curruncho somos moi de defender a erudición, e Minois é un verdadeiro sabio. A súa historia remóntase ao mesmo San Paulo e a súa relación coa —poderosa— ciencia grecorromana e remata con Xoán Paulo II.
Polo medio non hai asunto que quede sen tocar e sen tocar en profundidade, en moitas ocasións con perspectivas que saen do pensamento convencional no que a meirande parte de nós está instalado: a Igrexa ofreceu cobertura a boa parte da ciencia medieval, despois aferrouse de xeito estúpido ao aristotelismo, a pesares de que a condena a Galileo chegou polo heliocentrismo, foi un mal menor xa que unha por atomismo tería acabado con el na pira —alí rematara pouco antes Giordano Bruno—, Newton ideou a gravitación pero sempre estivo convencido de que o motor da mesma era espiritual...
Só a partires do século XIX nacen as visións actuais: a do ultramontanismo romano e a da ciencia racionalista, que acadou as chaves da natureza en forma de máis anos de vida para os seres humanos, a idea de evolución, o coñecemento do noso entorno e historia e mesmo a capacidade de viaxar ao espazo exterior. A relixión perdeu posicións na cosmovisión europea, malia que as teña ganado noutros lugares, o que debería facernos reflexionar sobre o alcance dos coñecementos obtidos pola civilización occidental.
Son estes tempos convulsos, tempos dun escepticismo mal entendido. Hai un tempo a revista National Geographic falaba do ataque contra a ciencia: as teorías da conspiración sobre a non chegada á Lúa, o creacionismo e, sobre todo, o movemento antivacinas, que non só alcanza a sectores relixiosos senón que se estendeu a movementos que mesturan ideas progresistas cunha supina ignorancia sobre o funcionamento do corpo humano. De aí os nenos veganos e o rexurdimento absurdo do sarampelo ou a difteria.
A lectura sempre actúa como remedio destes males. É moi difícil manterse na ignorancia despois de centos de páxinas, milleiros de nomes e argumentos que demostran que por algún ben viñeron moitos males. O ser humano debe liberarse aínda de todo das cadeas da superstición e atreverse a saber. Polo menos no coñecemento non xace a semente do fanatismo.
