está alí arriba, no derradeiro andel da miña biblioteca. Conserva a súa cuberta de branco tirando a amarelo e o tempo, máis de quince anos xa, fixo efecto nas súas páxinas, xa envellecidas. Se o tivese que ler agora de novo, como fixen ata tres veces nos meus dezaseis / dezasete, tería un serio problema: a letra é microscópica. Só dese xeito se podían meter nun (groso) volumen as fazañas e sufrimentos do Conde de Montecristo.
O ano pasado sorprendeume que a gañadora do premio Pulitzer na categoría de Biografía fose unha obra de Tom Reiss sobre «o verdadeiro conde de Monte Cristo». O título daba na diana e era cuestión de tempo que aparecese en español, publicada pola editorial Anagrama, para cumprir os soños de todos os afeccionados a Alexandre Dumas, a Edmond Dantés e ás boas biografías.
Dende os paratextos e as primeiras páxinas o lector decátase de que está ante unha «biografía de aventuras». A iso préstase o protagonista pero tamén o autor, que tivo que enfrontarse (con éxito) ao burocratismo francés para conseguir acceso a unha documentación chave agochada nunha caixa forte cuxa chave estaba perdida: toda unha película.
Unha boa biografía depende case sempre do atractivo do personaxe. Neste caso Reiss pegoulle unha patada a un pozo de petróleo literario. Alex Dumas, o Conde Negro, enxendrou a Alexandre Dumas pai -novelista e autor dos ‘Tres mosqueteiros’ e dunhas memorias que son fonte principal deste libro- e foi avó de Alexandre Dumas fillo -autor da ‘Dama das Camelias’, posteriormente convertida por Verdi na ‘Traviata’-. Pero non era precisamente un home de letras, senón un de acción: xeneral participante nas guerras asociadas á Revolución e compañeiro de armas de Napoleón Bonaparte. Pero, sobre todo, era negro.
A min iso de andar polo mundo mirando a cor da pel da xente non me vai demasiado, será porque teño moitos amigos negros. Pero un xeneral negro de 1,85 na Francia revolucionaria e pai precisamente dun autor coñecido pola súa afección a utilizar ‘negros’ literarios non pode menos que chamar a atención. Dumas era fillo dun nobre á española, con algunhas terras e sen ningún franco, que emigrou ao que agora é Haití. Alí coñeceu unha escrava e creou unha familia. A chegada das liberdades que trouxo consigo a Revolución Francesa permitiu que o mestizo recibise unha educación imposíbel durante o Antigo Rexime ou o Directorio napoleónico. As fazañas físicas e bélicas de Alex Dumas gañáronlle un rápido ascenso no exército francés, ascenso só interrumpido pola mala sorte dun cativerio no que se inspiraría seu fillo para as esceas no castelo de If e a envexa do mesmo Napoleón, que a pesares de parecer un progresista en comparación cos cregos e nobres españois non deixaba de ser profundamente racista.
Reiss relata todo isto con paixón e vivacidade, recorrendo cando é preciso a comparacións ou referencias contemporáneas. É encomiábel a súa tarefa de rehabilitación e reivindicación dun deses persoeiros que os sedimentos do río da historia enterraron. E da man do home, do heroe solitario, a reivindicación dunha raza. Haití agora é unha das nacións máis pobres do mundo e nun tempo foi unha nación de escravos. Pero a finais do XVIII e principios do XIX foi o paradigma da liberdade, o lugar onde a raza negra puido respirar -si, eu tamén estou co espírito Eric Garner- da man de caudillos como Mackandal (a escea da perda do brazo no muíño é inesquecíbel) ou Toussaint L’Ouverture. Alex Dumas, militar libérrimo, criouse alí pero, tal e como constata Tom Reiss, esa non parece ser a Francia que se quere reivindicar. E é que o cheiro a naftalina é malo de sacar en ocasións. Falando de naftalina, permítanme felicitar a Darío Villanueva, que será o encargado de abrir as fiestras da RAE nos vindeiros catro anos. Como amigo e discípulo desexo que sexa o Horacio Cocles do idioma español... e que leve a cabo os cambios necesarios na institución.
El conde negro
Tom Reiss
Editorial Anagrama
Páxinas 600 Prezo 27,90 €
(Publicado na edición impresa o 13 de decembro de 2014)
