Nullius in verba

O DÍA 11 de maio de 1960 catro homes agardaron a que o bus da liña 203 de Bos Aires deixase a Ricardo Klement na parada que estaba preto da rúa Garibaldi

O DÍA 11 de maio de 1960 catro homes agardaron a que o bus da liña 203 de Bos Aires deixase a Ricardo Klement na parada que estaba preto da rúa Garibaldi. Cando baixou, metérono nun coche. Oito días despois, como un suposto mecánico borracho, voaba camiño de Israel. Ricardo Klement non existía: tras ese nome agochábase Adolf Eichmann, responsábel directo da organización da Solución Final á cuestión xudía na Alemaña nazi.

O xuízo celebrado en Israel foi atentamente seguido pola comunidade internacional. E máis en particular pola filósofa xudeu-alemá Hannah Arendt, que en 1963 publicaba ‘Eichmann en Xerusalén. Un estudo sobre a banalidade do mal’. Aquel episodio e aquel libro cambiarían a visión existente sobre os crimes nazis. Ata aquel momento a opinión xeral tendía a exculpar ao pobo alemán e considerar que a guerra e o xenocidio foran obra dun grupo de psicópatas antisemitas que arrastraran ao resto do país. Arendt viña a amosar unha faciana máis crúa da situación: un dos principais responsábeis de todo aquilo non era máis ca un chaíñas que consideraba non ter responsabilidade: el só obedecía as leis, as ordes que lle deran.

Ao principio as teorías de Arendt foron rexeitadas, pero en 1974 recibiron un pulo definitivo grazas aos experimentos de Stanley Milgram. ‘Obediencia a la autoridad’, a obra que expón a creación, desenvolvemento e conclusións desas probas, vense de publicar en España por primeira vez dende os 80. Faino Capitán Swing, editorial que está a rescatar clásicos verdadeiramente imprescindíbeis dende hai tempo.
Stanley Milgram non era psicólogo senón un politólogo interesado na relación entre o individuo e a autoridade. E artellou un experimento sinxelo de explicar. Dúas persoas son convocadas por un investigador, unha delas é un actor contratado en realidade. Ao chegar díselles que unha terá que sentarse fronte a unha consola que emite descargas eléctricas e a outra nunca cadeira eléctrica. Faise un sorteo amañado, pois na cadeira sempre se sentará o actor. O investigador dálle unhas tarxetas ao encargado da consola: terá que lerllas ao da cadeira e cando este se equivoque ao repetir o contido, darlle unha descarga. Cando dubide verase sometido á presión crecente do investigador. Se resiste catro grados de presión o experimento deterase.

En realidade a cadeira non tiña electricidade e o actor só finxía recibir descargas. Pero o resultado foi contundente: a pesares de declarar anteriormente que como moito darían descargas de 150 voltios, a meirande parte dos suxeitos, coaccionados polo experimentador pero sen ameazas, remataban dando ao home da cadeira descargas que terían sido mortais. Ao explicárselles o sucedido a resposta á súa propia conducta era igualmente estarrecedora: «fixen o que vostede me dixo, era a súa responsabilidade».

Ler a Milgram ten dous efectos inmediatos. Un, mergullarse na mesma experimentación científica, pouco presente na literatura xa que o que vemos adoito son as conclusións destes procesos. O segundo, e máis recomendábel, é o de reflexionar sobre o que somos e cremos ser, como individuo e especie. Para vostedes, para min, é difícil asumir o noso lado escuro. En teoría ninguén mata, rouba, viola ou causa danos, pero na práctica e como demostrou Milgram os peores crimes están ao alcance da nosa man. O lema da Royal Society é ‘Nullius in verba’, unha declaración contra a autoridade na ciencia. E o paradoxo de todo isto é que a mesma ciencia acabou por demostrar o dependentes que somos da autoridade e que esa dependencia nos pode levar á mesma negación da condición humana.

Comentarios