TRES DOS últimos catro presidentes da Real Academia Galega (RAG) déronme clase na universidade. O curioso é que, polo menos aparentemente, son homes de perfís moi diferentes. De Xosé Ramón Barreiro Fernández lembro aquela vez na que nos contou como se sentou á mesa do mariscal Tito, o home que encabezou a antiga Iugoslavia dende o remate da Segunda Guerra Mundial ata a súa morte. Unha tarde, Xesús Alonso Montero mandou saír da aula a dúas rapazas que non paraban de facer o parvo mentres o profesor nos falaba das cantigas medievais. Díxolles que marchasen e que non se preocupasen polo aprobado. El estaba alí para ensinar a quen quería aprender. Víctor Fernández Freixanes explicounos o modelo Emerec, un xeito de comunicación no que todos podemos ser emisores. Tamén aquela teoría súa dun mundo dirixido por homes que len o diario Expansión nos aeroportos. Daquela en papel, hoxe seguramente nas súas tablets ou teléfonos móbiles. Eles foron os escollidos para encabezar a institución encargada de coidar da nosa lingua, pero na Facultade de Xornalismo, no vello edificio da Praza de Mazarelos, pasamos polas mans doutros académicos, como Xosé Luis Regueira ou Margarita Ledo Andión, os dous chairegos, de Vilalba e Castro de Rei, respectivamente.
O caso é que o último escollido para encabezar a RAG chega ao cargo nun momento no que é máis evidente que nunca o cisma que se vive nos intestinos da propia institución, cunha clara división entre os académicos. Dos vinte e oito membros con dereito a voto, tres desculparon a súa ausencia e outros seis faltaron por discrepancias co proceso electoral. Freixanes comprometeuse a traballar para crear o «maior clima de consenso» posible, pero tamén deixou varios recados para os ausentes. Pólvora e magnolias. Dixo que a diverxencia de posturas forma parte de propia democracia, pero matizou que lle gustaría que os críticos tivesen participado no plenario para aclarar e defender alí a súa opinión. «Coñecémonos todos, non falamos das eleccións á Casa Blanca», dixo o novo presidente. Aí queda.
Sobre a mesa hai unha serie de datos que deberían preocupar máis aos señores académicos que as súas desavinzas. Teñen traballo por diante. Agora queda saber se realmente están interesados en facelo ou prefiren continuar coas súas liortas. Estaría moi ben que deixasen de mirarse o embigo. Seguro que todos, uns e outros, se ven amparados pola razón e a rectitude moral e intelectual. Aínda así, na práctica, a súa forma de proceder aseméllase demasiado ao carácter destrutivo dalgunhas forzas políticas. A eses partidos con xente tan sensible ás diferenzas que é incapaz de valorar aqueles aspectos que deberían facer de argamasa para xuntar os ladrillos dun obxectivo común. Siglas con individuos tan curtos de vista, tan egoístas e pagados de si mesmos, que prefiren revolverse nas cinzas do fracaso que botar un pouco de auga para sufocar, a tempo, o lume que acaba de prender. De pouco vale lamentarse e deixar caer a culpa nos demais cando as lapas reduciron a borralla os cimentos do que puido ser. Temos que presupoñerlles máis altura de miras. Máis responsabilidade e conciencia do que teñen entre mans. Non é preciso lembrarlles o legado do que son custodios. Tampouco a situación actual da súa propia razón de ser como institución.
O momento parece dramático. O que está en xogo é o futuro daquelo que nos da voz como pobo. Un prezado ben, sen dúbida. Mal andamos se a propia Academia e os que forman parte dela non son capaces de aparcar as súas diferenzas para afrontar o realmente importante. Só o 31% dos galegos fala sempre o noso idioma. Esa porcentaxe cae de xeito alarmante, a tan só un 13%, se poñemos o foco na xente moza. A situación é ben triste. O peor é que todo indica que a cousa irá a peor nos próximos anos. Agora mesmo, o 41% da poboación teno como lingua nai, pero só un 18% dos nenos entre 5 e 14 anos empezaron a falar en galego.
Por se fose pouco, son moitos os nenos que comezan o colexio comunicándose en galego e volven para a casa falando castelán. Mesmo os fillos dos que militan na lingua propia. Outra moita xente nin sequera lle da importancia. Non lle preocupa nada. Tanto lle ten, arre ou xo. A indiferenza e a apatía son inimigos silenciosos, pero tan letais como aqueles que fan máis ruído. Freixanes dixo despois de ser escollido que a súa obsesión é implicar á xente moza no seu coidado e elevar a «estima social» do noso idioma. Non o ten fácil. O traballo que lle queda por diante será duro e mesmo ingrato. Atrancos no camiño non lle faltarán. Só queda pedir que, polo menos, non lle metan chinas nos zapatos antes de saír da casa. Xa o dicía Castelao: «Non lle poñades chatas á obra namentras non se remata. O que pense que vai mal que traballe nela, hay sitio para todos».
A empresa que teñen por diante é inmensa, e non se lle ve final. Seguramente, non sobra ninguén con boa intención. Toda axuda será pouca para meterlle man ao problema. Pero iso xa o saben os ilustres académicos. Ou deberían.
