"Bailando un valse
o mar riza e desriza
saias fruncidas"
[Haiku. Poesía mínima. Helena Villar Janeiro]
As mans de Carmen falan alto e claro. Engurradas, coa pel curada polo mar e o estampado que van pintando as décadas. Non hai tantos anos que non aran a terra, aínda que os ósos non lle permiten apertalas coa mesma forza, como cando arañaba a area gorda, húmida e salgada. Daquela, soterraba os dedos uns centímetros no solo, e sacaba a area a presadas, esculcándoa logo amodo, ata sentir as cunchas das ameixas nas mans, como quen atopa ouro entre os dedos xeados. Despois lanzábaas ó cubo e repetía a escena. Con catorce anos ía coller caramuxos á praia canda a súa nai e as súas irmás. Tanto tiña que fose na madrugada clara do inverno máis frío, que nunha tardiña de verán co sol bicándolle a cara. Peiteaba cada palmo da praia. De cando en vez probaba o bicho, cru e vivo, para saber se a marea fora boa ou non. Era só unha nena cando levantaron aquilo ó outro lado da ría. Antes, aínda de que fixeran a autovía, antes incluso de que os barcos puideran levar a pólvora ou o barro ata Pontevedra, "a ría era libre", di. A súa nai contaba historias de cando cruzaba dunha orela á outra a pé. Ían mariscar a carón do convento das monxiñas. Aquel mar era rico en sollas e daba as mellores ameixas. Enchían os cubos e voltaban.
Tampouco esquece Carmen o día que as obrigaron marchar á Alameda de Pontevedra para recibir a Franco , que inauguraba o Complexo Industrial de Lourizán. Logo sairían todos no NODO "vitoreando y aplaudiendo con enorme entusiasmo". Daquela ós funcionarios dábanlles o día libre para ir recibir caudillos e as chemineas levaban xa un tempo botando fume a esgalla. Botaba a andar a Historia dunha Pontevedra que empezaba a ser coñecida polos seus malos fumes.
"Facede soar as campás. Que non calen". Conta Carmen que naqueles tempos os propios gardas alentaban ós veciños dos pobos mariñeiros para que tratasen de impedir que a industria se levantase sobre o seu mar. "Aquelo custou moitas bágoas. Algún foi para o cárcere. Houbo momentos moi duros, pero defendemos o o noso". Aquel recordo hoxe está máis vivo que nunca, pese os seus máis de oitenta anos.
Cando se publiquen estas liñas, cumprirase unha semana desde que a propia factoría anunciara que a Ría de Pontevedra terá durante sesenta anos máis unha industria ós pés dun dos seus maiores tesouros. Podían ter advertido dunha pequena prórroga en aras de protexer os postos de traballo, dunha crise devastadora, con tempo para reubicar a factoría noutro lugar máis axeitado. Pero non. Máis que unha noticia, sobre a ría vén de caer unha sentencia.
O outro día coñecín a Amelia. Ela é redeira, algo máis nova que Carmen, pero tamén de familia mariñeira. Comparte as súas mans rudas, modeladas polas ondas do mar. A única ría que coñeceu é esta. Pasou parte da súa vida sentada no peirao de Combarro, cosendo cos ollos perdidos no horizonte, atrapando as nubes que ían cuspindo as bocas altas daquela fábrica. E pasou anos hilvanando as vellas historias que lle contaban os seus antepasados e amañando as redes dos bateeiros e os pescadores que ían mar adentro. Tamén a súa familia sacou os barcos nos sesenta para defenderse daquel ataque á ría. E, xa no novo milenio, ela tampouco dubidou en saír a deter as manchas de fuel do maldito Prestige coas súas propias armas, e aínda que xa ía cumprindo anos coseu durante días enteiros unha gran rede coa que protexer a ría enteira. Supoño que por iso non entendín cando me dixo: "... pero está onde ten que estar".
Nestes tempos de temperaturas extremas e estacións esvaecidas probablemente o máis importante non é nin o que pensan os veciños, nin os fillos do mar, nin os que traballan a terra, nin os que a capitalizan. O que importa é o que di a terra. As paisaxes tamén falan. Como as mans. Alto e claro. E o mar. Contaba hai pouco o escritor Manuel Rivas que na Coruña hai un garaxe no que se colocas a orella na parede podes escoitar o rumor do río Monelos, soterrado en pro do progreso e a economía hai xa anos. Di o autor de 'A boca da terra' que só hai que saber escoitar. Tratar de descifrar o que nos está a dicir a natureza. Pero aquí, nesta Boa Vila exemplar, nesta marabillosa Ría de Pontevedra o problema é que o que menos soa é o rumor do mar.
