Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
ANDAN as cousas do mundo alteradas. É difícil non caer no pesimismo. Vénse de votar non en Colombia ao acordo de paz entre as FARC e o Goberno, nunha decisión que fai pensar nesas rendicións incondicionais que case nunca rematan ben. En USA teñen que decidir entre Clinton e Trump, ou sexa, dous males… aínda que un deles moito peor. Dende Barry Goldwater —aquel home que pretendía escolar, no sentido etimolóxico do termo, Viet Nam con bombas atómicas— non estaban expostos os Estados Unidos a un candidato tan delirante. De Galicia, España… Mellor non falar.
A tal punto case que o mellor é adoptar unha perspectiva estoica: xa estivemos peor, o mellor é manter un control das nosas paixóns e buscar respostas nos libros. O emperador Marco Aurelio facíao no poeta Lucrecio e nós podemos facelo, por exemplo, en Niall Ferguson. A editorial Debate vén de reeditar varias das obras chave deste polémico historiador, situado na liña de pensamento dos Huntington e Fukuyama. Quizais a obra máis interesante desta reimpresión sexa ‘La Guerra del Mundo’, un ensaio sobre os males universais entre 1904 e 1953.
Outra historia da Primeira Guerra Mundial, o período de entreguerras e a Segunda Guerra Mundial? Pois si, donas e cabaleiros. Porque eses eventos marcaron de tal xeito o noso mundo que temos que volver a eles todo o tempo, a ver se conseguimos superar os nosos traumas como humanidade. Ferguson adopta aquí unha posición nova, a de considerar unha soa guerra todos aqueles conflitos. Non se trata dunha perspectiva afortunada, xa que foi desacreditada por moitos historiadores, pero alomenos ofrece algo diferente e o certo é que a efectos prácticos non trae ningunha consecuencia para o lector.
O que si ten efectos negativos é a atención aos aspectos políticos e diplomáticos. Ninguén pode negar o talento de Ferguson para estes acontecementos, pero a expectativa do lector céntrase nos conflitos en si mesmos e «a idade do odio», tal e como a define o autor. A obra esténdese en relatos convencionais sobre Versalles, Weimar ou Munich cando o autor colle máis pulo ao relatar os feitos que verdadeiramente converteron ese lapso temporal nunha época odiosa: o xenocidio armenio, a limpeza étnica en Esmirna e Asia Menor ou a Violación de Nankín. Por outra banda, a extensión deses relatos diplomáticos leva a un peche coa Guerra de Corea tan artificial que o mesmo autor elaborou un longuísimo epílogo para recoller catástrofes coma as de Viet Nam, Camboia, Saraxevo ou Ruanda.
Da obra de Ferguson podemos sacar dúas conclusións. A primeira, a pretendida polo autor, é que a combinación de problemas de orde étnica, crise económica e cambio nos equilibrios de poder xeopolíticos pode transformar con certa facilidade unha sociedade en perfecta calma nun inferno de crimes e destrución. Semella claro que nos atopamos agora nun deses momentos: a ultradereita europea e estadounidense, a intolerancia na esfera musulmá, unha crise económica en Occidente que non remata e a emerxencia de China como poder alternativo.
A segunda conclusión pódese resumir nunha expresión tipicamente galega: nunca peor. A verdade é que se botamos unha ollada aos séculos pasados observaremos que o descenso da violencia é continuo e que por mal que vaia o mundo o progreso existe. O problema é que o mundo está poboado por seres humanos e calquera confía na nosa capacidade para arranxar de todo os nosos problemas.
