Inspiración ou extinción

INSPIRACIÓN OU extinción. Dúas maneiras de ser mundo’. Baixo este título falara Óliver Laxe da súa última produción no Festival Escenas do Cambio. «Convídovos á miña casa a escoitar os últimos discos, dicía, para falar de Ibn Arabi e Taneda Santokâ, poetas que asociaba a dúas maneiras de encarar un proceso creativo. Discos que cómpre escoitar, trala estrea de ‘Mimosas’.

Discos preciosos, e raros. E tal vez non deberían ser tan raros. Ibn Arabi, un dos maiores poetas sufís, naceu en Murcia, no século XII. Non tan lonxe. E tan lonxe. «É decepcionante o coñecemento que existe en España, e iso que foi o país das tres culturas. Recoñecer esas herdanzas paréceme un asunto crucial para a nosa evolución», dicía Óliver. De Santokâ (Xapón, 1888-1940) falounos Chantall Maillard, quen prologou baixo o título ‘Orinar en la nieve’ a edición de Miraguano, ‘El monje desnudo. 100 haikus’, texto ampliado no seu ensaio sobre o poema ‘La baba del caracol’ (Vaso Roto). Santokâ adicaríase á poesía —inseparable do camiñar e da pobreza— despois de fracasar no seu intento de suicidio, rescatado por un monxe zen.

Mentres escoitabamos estes discos, Óliver Laxe poñía imaxes de ‘Mimosas’, película coa que máis tarde gañaría o Premio da Crítica en Cannes. Un proxecto de cinco anos que o levou a percorrer «moitos países onde o sufismo sigue latexando». O mundo dunha caravana que atravesa o Atlas marroquí para cumprir o desexo dun mestre de morrer no seu pobo, mestúrase co mundo da cidade e dos taxis. Como na poesía de Ibn Arabí, o ser vive en distintos mundos, o mundo físico e o mundo ‘imaginalis’. «Imaxinar é unha palabra importante», di. «Imaxinar ese mundo é realizar un acto creativo, semellante ao que Deus realizaría connosco». María Gabriela Llansol tamén o expón no seu libro ‘Finita’: «Para mim, este é o tempo de Ibn Arabi. Ele tinha a certeza de que imaginar era aceder à auto-revelação, e que os seres se aproximavam do acto de criar despindo-se na solidão. Que, ao acto inicial criador imaginando o mundo, respondia a criatura imaginando o seu mundo». O desexo modela o símbolo, e nesta alteridade perfílase a forma do Amante, figura inasible que aparece e esvaece. O cosmos terá nesta literatura —antropocéntrica— importancia como revelador desta presencia-ausencia, sen chegar a ser protagonista, como no zen.

Santokâ ordenouse monxe nesta rama do budismo. Coma moitos outros poetas de haiku. «Qué religión es esta del Carmen que permite la poesía, que la engendra?», preguntábase María Zambrano sobre San Juan de la Cruz. A mesma pregunta pódese facer aquí. Sen embargo, o budismo zen podería ata considerarse unha anulación da relixión, da diferencia entre o ‘nirvana’ e o ‘samsara’, da verdadeira realidade e o mundo dos fenómenos. O desexo de trascender, de re-ligar, transformaríase nun desexo de caer. «Non me atrevería a comparar este traballo co haiku ou con Santokâ. Pero é un traballo máis pobre no mellor sentido da palabra», comentaba Óliver Laxe, sobre as gravacións que fixo durante a rehabilitación da súa casa familiar nos Ancares. «…Y, a veces,/ dejo de mendigar/ y miro las montañas», escribe Santokâ.

«Non quero facer unha dialéctica entre un poeta e outro», alertou. Pero xa aquí, a palabra ‘desexo’ encerra un movemento. E se a forza coa que Ibn Arabi «enloqueceu polo desexo» virara, atoparíamos o haiku. Ningunha alegórica viaxe, senón a herba da parada. Ausencia-presencia. Cal dos enfoques é máis obxectivo?, suxería Óliver Laxe. É máis obxectivo o «ollar inspirado» que capta un símbolo ou o ollar aniquilado e desprovisto que se detén un intre? En ‘Literatura y paisaje’, Claudio Guillén utiliza o termo ‘home invisible’ para falar do suxeito que se oculta na descrición, que consigue que só vexamos paisaxe, coma se o texto fose unha xanela. Sen embargo, esas imaxes dos Ancares acaban por ser máis subxectivas cás de ‘Mimosas’. Na súa nuez, confróntanos coa primeira ollada, co acto de ollar. E tal vez recordan que ver é un acto creativo tamén. A súa nuez lembra o esforzo que supuxo abrir os ollos. A intuición de que o real tamén se imaxina.