Imbécil como substantivo

Incluso nas carreiras de imbéciles hai quen fai trampa para ganar. Para un home é testosterona, para un alemán é destino. Para quen corre é competir. Ese verbo. ‘O monólogo do imbécil’ non vai de competir senón de todo o contrario. Ten a Xosé A. Touriñán como protagonista e o actor evita coidadosamente ser un calco do que os amplos públicos esperan del

UNHA PARTE interesante da vida consisten en saber que parte dos insultos é adxectivo ou substantivo. Que parte é agresiva e cal descritiva. Unha parte importante da intelixencia comunicativa está destinada a discernir que facer cando unha palabra comunmente utilizada como insulto só é un retrato.

Non lle chamaría imbécil ao imbécil que interpreta Xosé Touriñán na obra de Jose Prieto. Podería insultalo así, pero ese non sería o seu nome. El quere facer as mesmas cousas que fai todo o mundo, pero sempre sucede algo que as torce. Quere casar e ter un traballo que lle permita ter unha pensión e pagar un aluguer. Ocorre que para facerse rico non está ben armado e sempre está mirando para o lado contrario desa canle pola que circula a riqueza e as cousas caras da vida, sexa un pazo, un iate ou unha empresa offshore. Non sei se querer as mesas cousas que toda a xente do común pretende ter é ser intelixente ou parvo. E tampouco sei se hai tantas gradacións en ser parvo como parece habelas en ser millonario. Non sei se hai gradacións numéricas, quero dicir. Pero o protagonista da última produción de Eme2 podería dicir na súa defensa que imbéciles somos todos, como Facenda. Mesmo hai días que parece haber unha relación directa entre as dúas cousas.

O personaxe de Touriñán é un incauto: como a circunstancia case sempre lle resulta adversa, pensa que a adversidade é el. É un xeito contrario á vida contemporánea onde o principal argumento en calquera diferenza de opinión é botarlle a culpa ao resto. E, se hai resistencia, definilos como imbéciles. É un incauto porque acepta como propia a opinión sobre el que teñen os demais. Niso é moi, moi, pero moi galego: valoramos sobre todas as cousas a opinión dos demais sobre nós. Por riba da nosa, mesmo. Aínda facemos máis: valoramos a opinión contraria a nós que teñen os que representan os de fóra aínda que sexan de aquí. Esa sobre todo. Pero Santi, o personaxe de Touriñán que hai anos interpretara Santi Prego é unha boa persoa e esa quizais sexa a definición máis insultante que se pode facer de calquera. Non porque a bondade non cotice, é só porque non hai máis que engadir.

‘O monólogo do imbécil’ dálle un repaso meticuloso á vida do protagonista. De espermatozoide e óvulo en adiante. Poñamos que ten unha vida coherente. Lenta de reflexos, pero coherente. É unha vida que resulta cómica, pero non é cómica. É a nosa maldade de espectadores que miramos a Santi por riba do ombro a que fai cómica a obra. Interpretada por Xosé Antonio Touriñán a obra parece máis cómica, pero non deberiamos deixarnos levar polas aparencias. O actor mide moito a comicidade para que o seu retrato do personaxe non acabe por ser unha desculpa para chistes sucesivos. Fai un traballo de manexo para que haxa un equilibrio entre o cómico que o público está esperando ver e o que o personaxe ten que ofrecer. E Santi, en realidade, é alguén suficientemente agudo como para decatarse da súa circunstancia. A estatística di que non é realista nisto: os imbéciles nunca perciben a súa circunstancia. Non saben que o son. É un método de supervivencia.

A obra inclínase máis ao gag que ao chiste e compaxina dúas caras que corresponden ao mesmo carácter do personaxe. Dúas caras que están propostas polo autor e director como indivisibles. Como unha consecuencia inevitable unha da outra. Por unha parte é un personaxe desenfadado, leva con el unha resignación que ningunha carreira en letras podería quitar. Vai facendo unha confesión algo masoquista e non quere ser cómico, só quere que os espectadores entendan o que el non consegue comprender. Unha vez máis acepta o rol e pensa que non entende por méritos propios en lugar de calcular que é o mundo quen o fixo así. El busca comprensión e o público ri. É unha confirmación máis da súa inevitable identidade de incauto. O que teña de pallaso, é de pallaso triste con esa certa literatura dos paradoxos. Touriñán vai e vén entre os dous marcos do seu personaxe, prevido contra deixarse ir na comedia e na comodidade de que o público ría mesmo antes de que o personaxe teña feito nada máis que entrar en escena. É prudente no cómico para evitar que Santi non acabe sendo só unha desculpa para risas encadeadas.

Non evita o cómico, pero para non entregarse a iso, o personaxe busca algo que ao actor lle cadra ben. O punto de tenrura que acaba por deixalo na inocencia. Asume o traballo duro porque é máis difícil rir dos inocentes. Non evita a comedia, en realidade xoga con ela, xoga a situala, a facer dela un asunto serio porque hai algo no personaxe que pretende ser testemuña dun tempo moi concreto no que todo o mundo parecía espelido, agudo. Todo o mundo cobraba ben e sentíase un palmo por riba da media. Este Santi de Prieto é o negativo daquela época na que espabilado era unha palabra clave para facer carreira. Incluso para ser porteiro en edificios das deputacións. Pero a palabra ‘espabilado’ non ten, como ‘imbécil’, función de substantivo. É transitoria.

Comentarios