Barceló. A exhibición permanente

A chamada da terra chega a París

O Museo Picasso e a Biblioteca Nacional de Francia, dúas das cernas da cultura gala, ábrense á obra de Miquel Barceló para amosar un traballo cunha fonda carga visual, acubillado no territorio mítico das culturas primitivas e a capacidade dos materiais para dialogar co espectador a partir das súas compoñentes históricas.

PARÍS ERA unha festa cando Pablo Ruiz Picasso decidiu que a arte tiña que mudar, que tantos séculos de historia tiñan que atravesar unha especie de burato negro que lle cambiase toda a súa perspectiva do mundo e a relación coa realidade. As caras deixaron de ser só caras e foron miradas infindas á realidade a través dun primitivismo no que se atopaba unha pureza precisa nos momentos nos que os marchantes forxaban o seu poder. A arte precisaba atoparse a si mesma e o gran home do farol que alumeaba o camiño a seguir era un español racial e un tanto tosco que nunca se deixou contaminar pola sofistificación parisina.

Tantas décadas despois, outro español, Miquel Barceló (Felanitx, 1957) volve ser reclamado dende a capital gala para prolongar moitas das achegas do pintor malagueño do cal se considera un admirador e, ao que non de xeito casual, se leva a expoñer ao Museo Picasso, sendo o primeiro artista contemporáneo que ten esa honra. E digo que non é casual porque esta dobre mostra que leva aberta dende o 21 de marzo e que se desenvolve nese Museo Picasso e na Biblioteca Nacional de Francia plantexa un vencello moi claro entre ambos os creadores a partir dese carácter racial e fincado no poder case telúrico da terra no que ambos se moveron.

Un vencello que se conxuga moi ben a partir do traballo co barro, unha arxila na que terra e auga, dous dos elementos primitivos que explicaron durante moitos séculos a existencia do home, e da que Picasso serviuse nas súas moitas pezas de cerámica sobre as que despois adoitaba pintar.

Miquel Barceló leva xa moito tempo empregando este material no seu traballo creativo, no só no aspecto plástico, senón tamén en escenografías teatrais como ‘Pasodoble’, na que se chegou a clasificar como «sacerdote del barro, alfarero sobrenatural o demiurgo del lodo», en palabras de Jacinto Antón, tras asistir impactado a aquela representación. Pois ese barro, esa conexión directa de afundir as mans no lodo, na propia natureza, é a que sustenta moito do que se expón na dobre cita parisina.

No Museo Picasso artéllase o diálogo fronte a fronte co creador do ‘Guernica’. Unha selección de traballos dos últimos catro anos amosa dende pinturas ata bronces, cerámicas, calcografías e ata unha técnica nova empregada polo artista mallorquino, a xilofagia, na que se presentan papeis comidos polos insectos e que Barceló adoptou coma ‘técnica’ ao ver en Malí as accións das termitas sobre os papeis. Esa conexión ancestral entre os dous creadores lévase ás súas pinturas, ao mundo dos touros que ambos evocan en moitos dos seus traballos, pero abofé que é dende as formas dos obxectos cando se fai máis próxima.

Diferentes espazos propostos por Miquel Barceló énchense de grandes xerras, un trasunto das formas organicamente femininas que plantexaba en moitas das súas cerámicas Picasso, pero o máis espectacular é un gran muro que xera un amplo telón no que diferentes pezas cerámicas, semellantes a ladrillos unhas e outras, imitan cabezas de animais, xeran toda unha sorte de primitivismo no que eses animais semellan obxectos cultuais, co que se volve a ese ánimo de representación das culturas antigas, prehistóricas, nas que se sometía a vontade do home a toda unha serie de ritos paganos.

Esa consagración do antigo, ese sentido oferente do artista, que tamén tinxiu moito do feito por Picasso, acada o seu cume na outra mostra que compón o conxunto chamado ‘Miquel Barceló. Sol e sombra’ e que non é máis cunha espectacular intervención nunha superficie de vitrais da Biblioteca Nacional de Francia. 190 metros de longo e 6 metros de alto trabállanse como unha gran gruta acristalada, un plantexamento similar ao dun dos seus referentes artísticos como é a cova de Chauvet, xunto con Lascaux ou Altamira, unha das catedrais da arte parietal prehistórica e da que o propio Barceló forma parte dun comité para a súa restauración. Coma un artista prehistórico, Miguel Barceló traballa sobre esas paredes que nun primeiro momento se enchen de lama e sobre cuxa superficie desenvolve todo un imaxinario de figuras, humanas e animais. Move coas mans ese lodo, desliza os seus dedos sobre o material, aínda fresco, e que cando se reseca pola acción do tempo e a luz do sol debe ser removido con cepillos ou punzóns. Aí xa non se traballa coa dialéctica do pintor no seu estudo senón coa inspiración a flor de pel. A recuperación do xesto do primeiro artista da historia. As puntas dos dedos moven a materia, recompóñena, e é cando asoma todo un bestiario de bisontes, peixes, polbos, paxaros... e ao seu carón esqueletes, crucifixións... escenarios da dor e do sufrimento, fendidos por un raio de luz que traspasa a vidrieira e compón a figura proposta polo artista. Un efectista territorio afundido na natureza e no seu valor panteísta, case chamánico, co que tentar, como o home primitivo, controlar a natureza, domesticala dentro dun ámbito humano que comezaba a facer do mundo o seu dominio. Terra pero tamén mar; o mar tamén sempre presente no traballo de Barceló, moitas das súas obras son unha especie de inmersión nas profundidades, na representación de especies descoñecidas, case fantásticas, procedentes, en moitos casos, da oralidade, dos relatos acubillados a carón do lume baixo ceos estrelados.

En definitiva, unha paisaxe do devir humano ao longo da historia, dende a prehistoria ata un hoxe no que tanto cuestionamos esa natureza esnaquizada por nós. Esa paisaxe é a que propón Miquel Barceló no seu regreso a París, un retorno a un lugar que o reclama en non poucas ocasións para expoñer, para amosar a súa chamada da terra no corazón da metrópole, no corazón da arte. Alí, onde no século XX Picasso dixo que nada voltaría ser igual, chega Miquel Barceló para renovar os votos coa natureza, o eterno fío uterino do home.

Comentarios