Adeus a John Berger, o contador de contos que andaba en moto

A biografía de John Berger, escritor, pintor, crítico de arte marxista e guionista de cine que faleceu este luns ás aforas de París aos 90 anos, semella tirada dunha desas crónicas súas que beben da urxencia do xornal do día e da pegada milenaria do conto marabilloso e da tradición oral.

Fillo dunha sufraxista e dun militar convertido ao cristianismo, Berger naceu en Highams Park, en Londres, en 1926. A súa nai preparaba na casa lambetadas para vender no mercado e xa durante o embarazo tivera a intuición de que aquel meniño sería escritor. Nunha entrevista en The Guardian, co gallo de cumprir 90 anos no pasado novembro, lembraba o autor falecido este luns o día no que un home lle quixo comprar á súa nai dúas barras de chocolate e tivo que marchar de baleiro porque non tiña cartos para pagar. El, un neno de seis anos, "xa estaba a agardar por Marx".

A primeira vocación foi a pintura. E a fuxida. Con 16 anos escapou do internado de Londres que pagaba a súa nai a forza de facer caramelos e pasteis. Aprendeu a vivir pola súa conta e conseguiu unha bolsa para a London School of Arts. Gañou a vida como pintor, ata que a Guerra Fría o impulsou a contar o mundo coas palabras. Un pintor de hoy (1958) foi a súa primeira novela. Logo dun mes á venda, un colectivo de avogados anticomunistas presionou para que fose retirada das librarías do Reino Unido.

John Berger sostiña que a única universidade da súa vida foi a que viviu nos Alpes franceses desde os 70 do século pasado, co obxecto de participar das sociedades campesiñas, dun modo de vida que estaba a extinguirse en Europa logo de transmitir o seu imaxinario e as súas formas de cultura durante centos, milleiros de anos.

Nos Alpes, Berger compuxo a triloxía De sus fatigas, integrada polas novelas Porca terra (a única traducida ao galego, por Rinoceronte), Una vez en Europa e Lila y Flag. Este friso narrativo percorre a violencia, a carnalidade e a verdade dun mundo en descomposición e acompaña os seus protagonistas no seu exilio.

Antes de liscar de Londres, Berger era unha sorte de celebridade. En 1972 a BBC estreara o documental Modos de ver, no que achega a súa mirada crítica e que comparte título co celebrado ensaio no que disecciona as artes plásticas. Nese 1972, a súa novela picaresca experimental G. lle valera o Booker Prize, un dos máis importantes para o mercado anglosaxón. Resultou rechamente a súa decisión de doarlle a metade da contía do galardón á sección británica dos Panteras Negras.

Malia o premio, o escritor sostiña que o mellor dos seus libros foi Un séptimo hombre, no que relata como o mundo desenvolvido sempre aproveitou man de obra migrante e rural para os traballos máis servís e humillantes.

Berger tíñase por un contacontos que adestrara o oído a forza de escoitar os relatos da tribo e o silencio. Ata ben pasados os 80 anos, xa asentado preto de París, percorría Europa dacabalo da súa motocicleta Honda. O Berger literato recreara a experiencia nun dos seus títulos máis celebrados, Hacia la boda (1995), un relato que pescuda o rito e o mito do vello continente na ollada dun ferroviario e unha científica que van ao casamento da filla: a muller, desde Eslovaquia en autobús; o home, en moto desde Francia.

O compromiso político de Berger permaneceu desde o seu traballo de mozo, como reporteiro ás ordes de George Orwell, ata o intercambio epistolar que mantivo co Subcomandante Marcos. Un dos seus grandes amigos en Galicia é o escritor e xornalista Manuel Rivas, que sempre o reivindica como unha das miradas  más lúcidas, rebeldes e tenras do último século.