A pena das malas mulleres de Belesar

José Costa Figueiras recuperou da tradición popular un relato sobre a orixe do topónimo A Pena das Malas Mulleres. Trátase dunha historia dun cruel Otelo de Belesar

Ponte de tres arcos. EP
photo_camera Ponte de tres arcos. EP

Heraclio Pérez Placer, no seu relato O Raio —pertencente ao libro Narracións compostelás—, describe as brancas casas medio agochadas do pobo de Belesar en 1899. Situada entre "as follas das vides, cuxos talos escalaban ata o corredor, a paisaxe en costa, ora mostrando un terreo de coles frescas azuladas, ora un prado estremecido, tembloroso cos bicos da brisa, xa emparrados e con viñedos, o Miño, correndo silencioso entre cantos e areais; e enfronte, pretiño, a igrexa parroquial coa súa espada, encima da cal se destaca detallada unha cruz de granito e dúas campaíñas das cales pendía longa cadea de ferro". 

Na súa definición non menciona a ponte romana e non é de estrañar, a pesar da súa gran similitude etimolóxica, referíase a Belesar en Coles (Ourense). 

Máis preciso xeograficamente foi José Costa Figueiras en Os cóbados de Belesar (1929), aludindo que mentres o progreso modifica a arquitectura de Chantada, "Belesar quedará namentres petrificado no seu belo recuncho, coas súas humildes vivendas agrupadas aos extremos da airosa ponte, adormecida pola intraducible canción das augas do Miño, feliz no esquecemento das xestas do pretérito". 

No silencio maxestoso da "admirable paisaxe belesariana, resalta o paradoxo de que os habitantes da bela aldea poidan ás súas anchas falar polos Cóbados, mentres a Historia pasa mudamente, sen turbar o soño dos ecos de idades remotas, durmidos nas anfractuosidades dos milenarios montes que actúan alí de sentinelas da quietude de Galicia". 

A ROCHA MALDITA. Próximo á ponte de Belesar, subscribe Costa, "resalta sobre a superficie do río, a maneira de illote disforme, un gran peñasco semellante a unha chepa das augas; dáselle un nome novelesco: A pena das malas mulleres. "Por tradición sábese soamente que un enganado marido, habitante de Belesar, recluíu no peñasco á súa muller en castigo da infidelidade en que houbo de sorprendela. Non se sabe se a adúltera morreu desesperada no illado recinto ou se a perdoou ao fin o cruel Otelo de Belesar". 

Esta pouco coñecida lenda do século XIX segue a tradición oral dun home que descobre a través dunha xanela dunha adega a infidelidade da súa muller. Incrédulo á visión de desatado fornicio co seu amor (un vendedor ambulante de viño) do cal ambos estaban a traballar na súa casa (el con tarefas de viña e ela en labores da casa). Desesperado, correu como un poseso á súa humilde casa a beiras do río e alí esperou exasperado ata que chegase a súa muller. Segundo entrou pola porta agarroulle polos cabelos e emitindo grandes improperios arrastrouna a beiras de Miño coa finalidade de afogala. Empuxouna con tal forza que apenas lle deu tempo á muller emitir un pequeno queixume. Caeu en picado, levantando unha gran masa de auga e ao saír a coller a primeira bocanada de aire gritou auxilio varias veces xa que non sabía nadar. 

José Costa Figueiras: "Os barqueiros evitan pasar pola zona sabedores de que 'o morto pelado' aínda se deixa ver de vez en cando"

O marido impasible observaba a escena con ollos diabólicos, facía moito frío e o río emitía unha pequena néboa que parecía moi densa á luz da lúa. Pero a muller tivo fortuna e foi parar a un pequeno illote que lle salvou de morte segura. O home, confuso pola situación, tirouse ao río e nadou como puido ata a rocha onde golpeou á muller e ao caer levantouna polos pés e meteu medio corpo dentro da auga, gañando a morte. 

Contan que nese momento o home espiuse completamente e volveu nadando á beira do río. Un veciño gritoulle moitas veces pero el continuaba nadando entre a rochosa beira e tras pouco tempo foise metendo andando aos poucos no río ata que desapareceu. En febreiro de 1848 apareceu un cadáver na pena cos seguintes acenos: "a súa altura 5 pés e 3 polgadas, completamente espido, sen pelo nin epidermis en todo o seu corpo, nin uñas nin cicatriz algunha, achándose carcomidas parte da coxa esquerda e planta do pé dereito e a cara, na cal se conservaba toda a dentadura". 

A maioría dos veciños coincidían en que era o home que afogou á súa muller na mesma pena que apareceu. Cando o ían a sacar da auga o cadáver foise afundindo lentamente ata desaparecer da vista dos presentes. Desde entón comezaron a chamarlle A pena das malas mulleres e a terrorífica visión do cadáver espido, sen pelo (pola maceración cutánea) e cun aceno sarcástico fixo crer que a criatura que vivía nas profundidades do Miño tivo algo que ver. 

Creron os aldeáns que aquela noite do crime, o asasino foi chamado por esa entidade (a mesma que facía envorcar as barcas de paso e cobrarse as súas vítimas) e comeu todo o seu pelo, ao crer que así podería desaparecer a súa cola de peixe. Como non foi así se asañou co cadáver e propinoulle varias dentadas. Os barqueiros e pescadores evitaban pasar preto da sinistra rocha, o morto pelado como adoitaban dicir aínda deixa verse de cando en vez co seu cadavérico sorriso.

Similitudes | O barqueiro de Rezamonde
LendaO relato O barqueiro de Rezamonde (hoxe Razamonde, Ourense), publicado en A terra da auga e outros contos (1945) de Augusto Casas, garda similitude toponímica coa lenda de Belesar de Costa Figueiras. O seu protagonista é Ramón, que coa súa ancha barca "cruzaba o río sabedor de que alén da beira estaba a inaccesible Pena dos mouros". "Naquela pena maldita de Belesar morreu o seu pai e ninguén foi capaz de arrincar ao río o seu cadáver". Desde a pena de Belesar oíanse "queixumes e voces de desesperación e víase a sombra dunha muller que vagaba pola beira".

Comentarios