Aquel domingo 16 de xaneiro de 1921, a esposa do mestre de Aspai (Santa Uxía de Asma), Cándida Gómez Doval, saía do seu domicilio en Campo da Vila pola mañá para ir a misa. Na porta da casa escola atopou unha elegante caixa lacrada coa dirección do seu marido, que recolleu e levou á súa habitación, xa que estaba en cama, marchando despois para a igrexa.
Ao pouco de saír «oíu unha formidable detonación que lle obrigou a regresar precipitadamente, atopando ao seu esposo na habitación horriblemente esnaquizado pola explosión dunha bomba que, ao parecer, contiña a caixa de referencia». O seu fillo de nove anos atopábase próximo ao seu pai e sufriu feridas leves.
Aniceto Pereira Gutiérrez era natural de Camba (Pontevedra) e mestre da escola nacional de Aspai. Dous días despois de saír da sala de autopsias entérrase á vítima, de 33 anos, no cemiterio de Santa Uxía de Asma nunha cerimonia á que asistiron multitude de persoas "nunha enorme manifestación de duelo, aumentando o xusto enoxo popular contra o autor do brutal asasinato".
O Concello ordeou pechar as escolas 48 horas en sinal de protesta contra o atentado
O día 19 celebráronse na igrexa parroquial de Chantada solemnes funerais onde «o pobo en masa e os veciños das parroquias de Santa Uxía e Santa Cruz, a cuxa cabeza e en correcta formación ían os nenos que foran discípulos do infortunado mestre», acordando o Concello "pechar as escolas 48 horas en sinal de protesta contra o atentado".
INVESTIGACIÓN. Mentres o Xulgado de Chantada procede á instrución das primeiras dilixencias as crónicas empezan a sospeitar "que o atentado foi cometido por elementos agrarios".
Pronto deteñen na veciña parroquia de Cuqueira a Daniel Ledo López, "solteiro, de 35 anos, suxeito ao parecer de conduta dubidosa". Incomunicado no cárcere de Chantada, "nun longo interrogatorio" negou toda participación no feito, pero a veciñanza non opinaba o mesmo.
Ao día seguinte é detido tamén Antonio, o pai do sospeitoso, que traballara coma mestre privado na parroquia, e o 24 de xaneiro, rexistrando o domicilio de ambos, "foron achados un frasco contendo ácido nítrico e unha cantidade de xofre. Asegúrase que Daniel Ledo exerceu o oficio de pirotécnico no estranxeiro".
Na vista declaratoria do primeiro xuízo na Audiencia de Lugo o 31 de xullo de 1922, Daniel Ledo testificou "que tiña na súa casa unha balanza pequena das chamadas dosimétricas, unha insignificante cantidade de ácido nítrico, outra de xofre e algúns cartuchos metálicos".
Desculpa a aparición de todo iso falando de aplicacións diversas para usos comúns da vida e negou a súa participación e a do seu pai na morte do mestre.
Cun sumario de 480 folios, 82 testemuñas pasarían polo tribunal que estivo presidido por "o señor Mújica e os maxistrados señores Recio e Prado", actuando como fiscal Manuel Martínez Santiso, o avogado Prieto Rivera en representación da viúva do mestre, Pérez Guerra como avogado acusador en nome da asociación dos mestres da provincia e Marcelino Dafonte, defensor dos procesados.
As dúas seguintes vistas, celebradas o 1 e o 2 de agosto proseguiron cun numeroso desfile de testemuñas envoltas nun bucle fantasmal de rumoroloxía e escoitas de terceiras persoas que incrementou en dubidosa forma as sospeitas dos acusados.
A viúva non tiña dereito de pensión por escaso tempo de servizos do finado
A maioría non pode asegurar de forma fidedigna as imputacións, declarando que "oíu dicir de público que se atribuía a morte do mestre de Aspai aos Ledos". O Tribunal delibera o luns 30 un veredicto de inculpabilidade.
A FAMILIA. A viúva non tiña dereito de pensión "por escaso tempo de servizos do finado" e a Sección Administrativa de primeiro ensino iniciou o expediente para pedir ao Goberno a concesión de pensión extraordinaria e vitalicia, pedindo para o fillo "a concesión de bolsa e matrícula gratuíta na carreira de Maxisterio".
Desde toda Galicia inícianse en distintas comisións as protestas públicas e diferentes acordos de adhesión e apoio.
A Asociación de Maxisterio lucense adopta «conceder á viúva e fillo do compañeiro falecido a cantidade de 600 pesetas» e abriu unha subscrición popular encabezada con 50 pesetas.
AS AXUDAS. O deputado a Cortes por Chantada, Leonardo Rodríguez Díaz, escribe ao xefe da Sección Administrativa Nicolás Arias Andreu a seguinte carta: "Meu querido amigo. En efecto, estaba decatado da desgraza ocorrida ao pobre mestre de Aspai, e podes ter a seguridade de que eu, como Deputado do Distrito, e como amigo especialísimo dos mestres, hei de poñer da miña parte canto sexa necesario para secundar eficazmente o que ti e os compañeiros do morto fagades en beneficio da viúva e do fillo".
O 18 de xaneiro de 1921 iniciouse a subscrición popular para axudar a viúva
O 18 de xaneiro de 1921 iniciouse a subscrición popular e o 10 de abril do mesmo ano o xefe da Sección Administrativa de primeiro ensino da provincia, Nicolás Arias, chegou a Chantada "co obxecto de facer entrega á viúva e orfo do importe da subscrición aberta polo devandito funcionario, que ascendeu a un total de 9.613,75 pesetas".
En xuño de 1921 envían un expediente ao Ministro de Instrución Pública e Belas Artes indicando os apoios de adhesión de distintos organismos e un oficio do sarxento comandante indicando que o paquete "produciulle unha formidable explosión que ademais de seccionarlle a man esquerda, saltoulle un ollo, produciulle unha fenda no lado dereito do peito e fracturoulle a perna dereita por tres ou catro partes ocasionándolle a morte instantánea".
Por todo iso suplican "que se digne dispoñer a convinte ao obxecto de interese das Cortes a concesión dunha pensión vitalicia de 2.000 pesetas anuais en favor da viúva", referíndose tamén aos apoios de deputados a Cortes como os de Leonardo Rodríguez, que ante os documentos xustificativos sinala que "moi vivamente celebrariamos que a instancia chegase a ter na realidade unha solución favorable a quen se pode dicir con exactitude que pereceu vítima do cumprimento dun deber".
En xullo do ano 1921 o Consello de Ministros tratou a prerrogativa sendo aprobado finalmente un crédito de pensión vitalicia á viúva do mestre da escola Nacional de Aspai.
