As visións de Joanna

Joan Didion publica libro en marzo. É outra oportunidade para achegarse á obra dunha xornalista que espíu os mitos da sociedade norteamericana cunha prosa parca e elegante, repleta de imaxes que abrasan de intensidadee

Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'

HAI PERSOAS que non engordarán nunca. "Mis recuerdos más tempranos son de mi madre pidiéndome que ganara peso, como si no hacerlo fuera algo deliberado", lembra Joan Didion. Aquela pícara podía rodear o pulso xuntando os dedos índice e polgar, pero tiña un xenio que apenas contiña o seu corpo magro. Aos cinco anos, súa nai regaloulle unha libreta Big Five coa seguinte advertencia: "para de queixarte e comeza a escribir". No 1977, xa na corentena, Didion seguía a ser unha miñaxoia: os vaqueiros con cintura de avespa, as gafas de sol máis grandes ca ela. Pero daquela tecleaba nunha Royal KMG unha prosa tan descarnada como a súa propia carcasa. "Só na escrita podo ser agresiva", asegurou nunha entrevista.

Didion naceu en Sacramento no 1934. Californiana de quinta xeración, de nena escoitou os relatos das dificultades que tiveran os seus antepasados para establecerse na última rexión sen explotar dos Estados Unidos. Axiña se deu conta de que aquela narrativa da esforzo fora substituída por un discurso lexitimador da especulación. "Mi infancia estuvo impregnada de la convicción de que habían pasado nuestros mejores tiempos", lembra en ‘Apuntes de una nativa’.

A pícara amortiguaba esa anguria cos libros. Lía, relía e copiaba nunha máquina de escribir Adiós a las armas, de Hemingway, para descifrar o sortilexio daquelas frases sinxelas. Logo marchou a Berkeley, onde estudou Filoloxía Inglesa, e despois a Nova York, onde traballou en Vogue. No 1961 escribiu un ensaio no que sitúa no "carácter —la voluntad de aceptar la responsabilidad de la propia vida— el lugar donde brota el amor propio. Liberarnos de las expectativas ajenas y devolvernos a nuestras propias manos", avisou, "es el poder del amor propio". No 1963 publicou a súa primeira novela e un ano despois casou con John Gregory Dunne, xornalista de Time. A parella mudouse a Los Ángeles e da insolvencia escalou ao mellor vecindario da cidade escribindo a catro mans guións para cine e obras de teatro.

Relía e copiaba 'Adiós a las armas', de Hemingway, para descifrar o sortilexio daquelas frases sinxelas


Didion utilizou o seu dominio da escena e do diálogo nos seus traballos como reporteira, cumios do Novo Xornalismo. Non era unha pensadora, senón unha observadora: "as imaxes definen as cousas para min". Transmitía esas visións cun estilo preciso e sobrio; a muller que semellaba enferma de anemia resultaba unha feroz garda de tráfico, avara cos adverbios e os adxectivos.

Marc Weingarten afirma en La banda que escribía torcido (Libros del K. O., 2013) que "para Didion, geografía era sinónimo de destino". Así comeza Los que sueñan el sueño dorado, unha reportaxe do 1966 sobre unha muller que prendeu lume ao seu coche, co seu home dentro, para cobrar 80.000 dólares do seguro de vida e outros 40.000 en concepto de pólizas de accidente: "Esta es una historia de amor y de muerte en la tierra dorada, y empieza hablando del paisaje mismo. (...) San Bernardino pertenece a una California más áspera, hechizada por el Mojave, y devastada por el viento tórrido de Santa Ana, que se cuela por los pasos de las montañas a más de 150 kilómetros por hora y aúlla en las barreras de eucaliptos y crispa los nervios".

A xornalista californiana vai máis aló do trastorno persoal da asasina para diagnosticar a doenza dunha sociedade que descoñece o seu pasado, que vive nunha terra apenas colonizada e que vende uns mitos, os de Hollywood, que nunca se cumpren, porque "para las chicas la vida entera no promete nada más que un vestido de boda blanco hasta media pantorrilla y parir a una Kimberly o una Sherry o unha Debbi y luego divorciarse en Tijuana y volver a la academia de peluquería". Lucie Miller, que chegou a San Bernardino "en búsqueda de algo que debió ver en una película u oír en la radio", acabaría negada polo seu amante e xulgada, detalla Didion, por "un grupo de los mismos vecinos —amas de casa, un maquinista, un camionero, el gerente de una tienda de comestibles y un administrativo— por encima de los cuales había tenido tantas ganas de ascender socialmente".

Na primavera do 1967, Didion chegou a San Francisco para facer unha peza sobre os hippies. Adicouse a vagar cos rapaces para averiguar os motivos que os levaran a escapar da casa con 14 ou 15 anos e dirixirse ao centro da contracultura. A escritora californiana, unha muller conservadora, retratou unha comunidade de nenos perdidos, ignorantes do que non fosen lugares comúns e indolentes ata irritala, como aquela rapaza que non coñecía "mejor demostración de amor" á súa parella que ficar na casa a facer tortas. Perfilou a unha banda de adolescentes sen agarradoiras que criaba aos seus fillos con ácido. "Cuando llegamos allí", describiu, "veo en el suelo de la sala de estar a una niña, vestida con abrigo marinero y leyendo un tebeo. No para de relamerse con gesto concentrado y lo único raro que veo es que lleva pintalabios blanco. Cinco años, dice Otto, y ya de tripi".
A xornalista norteamericana saboreou a fama con aquela crónica, Arrastrarse hacia Belén. Convertiuse nunha encarnación da sofisticación, retratada cun cigarro na man ao volante dun Corvette Sting Ray branco —no 2015, con 81 anos, foi imaxe dunha campaña de Céline—. Pero tamén recibiu críticas. Algunhas aludían ao seu desinterese por entrevistar aos líderes do movemento hippie; Didion desdeña como fonte as conversas con persoeiros. Houbo quen a acusou de gregaria: "Os editores do Saturday Evening Post anticiparon a súa reacción", sinalou Louis Menand en The New Yorker.

O instinto de Didion non lle fallou 32 anos despois, cando analizou a cobertura de prensa da violación dunha executiva financieira que saíra a correr de noite no Central Park de Nova York. "Había perdido el 75 por ciento de su sangre. Tenía el cráneo aplastado y el ojo izquierdo hundido al fondo de su cuenca, y los pliegues característicos de la corteza cerebral se le habían borrado. Dentro de la vagina le encontraron tierra y ramitas", describiu en Viajes sentimentales. Catro adolescentes negros e un hispano foron arrestados, e os xornais deron o caso por resolto cando os rapaces declararon ter participado no asalto. Aínda que non por cuberto, sucedéronse os artigos moralizantes.

Didion recelou, pois non había probas contra eles máis alá da súa confesión. Situou o suceso no seu contexto, unha época na que "familias enteras dormían dentro de las cajas de cartón en que llegaban las neveras nuevas con congelador a las casas de otras familias adineradas". Intuíu que había a quen lle interesaba presentar a propia tribo como vítima da agresión e identificar o crime como a lacra da clientelar sociedade neoiorquina. A opinión pública tragou o sedante. "Estas historias de crímenes", advertiu, "están diseñadas para ocultar no sólo las tensiones reales entre razas y clases sociales, sino los acuerdos cívicos y comerciales que las hacen irreconciliables". No 2002, un home de orixe hispana que non fora xulgado no proceso admitiu ser o único agresor e as evidencias confirmaron o seu testimonio.

No que vai de século, a escritora de Sacramento traballou a partir da experiencia persoal da perda; a do seu home, que morreu en 2003, e a da súa única filla, que faleceu en 2005, aos 39 anos. El año del pensamiento mágico (Global Rythm, 2006) é unha crónica sobria que mostra a delgada liña que separa a razón da tolemia. Didion detalla como era incapaz de tirar os zapatos do seu marido ou de autorizar a súa autopsia porque ía necesitar calzado e órganos para volver. "Si queremos seguir vivos, tenemos que dejar ir a los muertos, dejar que se conviertan en la fotografía de la mesa", lamenta. Noches azules (Mondadori, 2012) explora o abismo que hai entre pais e fillos, a incapacidade de vernos con claridade, que desata o medo ao envellecemento, o medo á vida.

No vindeiro marzo teremos máis Didion: Random House publicará un libro de anotacións feitas en viaxes ao sur dos Estados Unidos. É unha nova oportunidade para descubrir un segredo: que os omnipresentes narradores ‘cipotudos’ quixeran ver de grandes o que ve a máis pequena das escritoras.

Comentarios