A CARREIRA ESPACIAL foi a viaxe mítica que artellou toda a miña infancia, nos anos 70. A desputa entre Estados Unidos e a URSS por dominar a última fronteira era a grande aventura que nos axudaba a erguernos pola mañá para ir ao colexio.
Agustín Fernández Paz recupera a odisea que o fascinou pola radio para situala como asunto troncal para ‘A viaxe de Gagarin’ (Xerais). A obra está protagonizada por Miguel Mendiguren, que chega á Coruña sendo neno para ir descubrindo que é fillo da clandestinidade antifranquista. Tamén descobre que pode escapar do lameiro social da ditadura e da crueldade fanatizada do Tribunal de Orde Pública grazas á rivalidade que enfrontaba a rusos e americanos no ámbito interplanetario.
A historia de ‘A viaxe de Gagarin’ transcorre entre 1961 e 1969, entre o periplo de 108 minutos do soviético Iuri Gagarin e a pegada sobre a superficie da Lúa do estadounidense Neil Armstrong.
Durante unha década, Estados Unidos lanzou cincuenta misións e gastou 24.000 millóns de dólares nun equipo de 400.000 enxeñeiros e científicos para asistir ao exasperante éxito soviético do Sputnik, a cadela Laika e, como broche, Iuri Gagarin.
Pero a Nasa gañou a guerra cando Neil Armstrong baixou do Apollo XI sobre a superficie da Lúa e dixo o do «pequeno paso» e o «grande paso» que soou tan impostado. EE.UU.non soamente trasladou un astronauta ao satélite da Terra, senón que tamén acertou a contalo mellor. Cando os exonautas regresaron, había televisións no portaavións que os recolleron. No barco foron saudados polo seu presidente, Richard Nixon.
Oito anos antes, unha vella campesiña rusa e a neta toparan cun alieníxena vestido cun sorprendente traxe laranxa nas aforas da súa aldea. «Non teñan medo, son soviético! Veño do espazo e teño que atopar un teléfono para chamar a Moscú!», tranquilizounas Gagarin.
Houbo desfiles, tournés e un intenso despregue audiovisual, pasáronse imaxes dun técnico e do cosmonauta berrándose entusiasticamente: «Imos aló!», pero a Nikita Jrushev faltáballe un Homero que narrase a odisea. Os mellores cronistas da URSS foran purificados literalmente por Stalin ou sobrevivían en Siberia.
Estados Unidos tiña a Norman Mailer para contar «a semana máis grande dende o nacemento de Xesucristo». O escritor, que se formara en física e matemática na Escola de Enxeñería Aeronáutica de Harvard, recibiu da revista Life un cheque xeneroso e unha promesa de deixarlle todas cantas páxinas precisase para contar a ilíada do Apollo XI. Editouse como libro, ‘Moonfire’. O autor dedicoullo a Nixon: «Vostede e os seus predecesores, Norteamérica personificada, descubriron a Lúa!»
O relato foi reforzado por Tom Wolfe con ‘Elexidos para a gloria’, a epopea dos cowboys cabalgando sobre tanques de queroseno.
Fernández Paz rememora na nostalxia a última gran xesta humana. Agora quédanos agardar a que un astronauta pise Marte, dado que a caída libre de Felix Baumgartner dende o negror espacial non achegou abonda emoción narrativa.
Dificilmente viviremos novamente unha tensión como eses segundos nos que Gagarin perdeu o contacto por radio coa base de Baikonur e temeu que se botara fóra de órbita.
Mesmo será improbable que nos asfixie un desencanto como o de Norman Mailer: «O home viaxaba a outros planetas non para atoparse a si mesmo, senón para destruírse a si mesmo».
ALEJANDRO DE LA SOTA, o arquitecto galego, presumía de que «os obreiros non súan» para construír os edificios que deseñaba. Nos seus proxectos, os materiais eran sinxelos e manexables polo que podían «desmontarse cun desparafusador».
A súa visión era semellante á que se formou o astronauta Neil Armstrong cando lle aprendían a manexar os mandos do Apollo XI, a mecanizar o protocolo en función de que se acendesen luces vermellas ou azuis. Formaba parte dunha elite de aviadores que probaban os prototipos e sentiuse desprezado: «Queren que un piloto faga o traballo dun mono».
Expresou a mesma idea ca Mailer cando falaba da autodestrución humana, pero dun xeito menos sutil. Compartían o temor de que a tecnoloxía acabase por reducir a importancia do seu creador.
De la Sota temía a velocidade coa que avanzaba a modernidade. «A arquitectura fáisenos vella no noso pensamento, nas nosas mans; mesmo antes de construída», pode lerse como benvida á mostra ‘100 anos con Alejandro de la Sota’. A exposición está no Centro Galego de Arte Contemporánea, de Santiago, co gallo de cumprirse un século do nacemento en Pontevedra.
A solución achegouna Mies van der Rohe, quen opinaba que «a arquitectura depende da súa época», polo que a súa esperanza era que «arquitectura e tecnoloxía medren xuntas».
Paralelamente a que Galicia reivindique un talento da magnitude de De la Sota, o Concello de Madrid estuda derrubar unha das súas pezas mestras, a fábrica de Clesa. Unha construtora pediu permiso para borrala do planeta.
(Publicado na edición impresa o 3 de maio de 2014)
