Todas las muertes de Carmen Rodríguez

Carmen Rodríguez Nogueira, quiroguesa dos Alvaredos, viviu ata os 96 anos, pero a súa foi unha existencia de persecución e torturas desde que o seu home foi apresado en 1937 e logo fusilado. O documental 'As silenciadas' conta a súa historia

CARMEN RODRÍGUEZ Nogueira naceu nos Alvaredos, en Quiroga, a carón do Montefurado, en 1912. Casara con José Maximiliano López Centeno, traballador da Renfe, republicano, socialista, ao que detiveron en agosto do 37 e fusilaron en Lugo en xaneiro do 38, aos 30 anos de idade.

Así introduce a investigadora e profesora Aurora Marco a esta muller, unha das seis protagonistas do documental 'As silenciadas', dirixido por Pablo Ces e que hoxe será proxectado no Museo Provincial de Lugo co gallo da exposición sobre Alexandre Bóveda. Aurora Marco, resposable da documentación e do guión do filme, deu coa estremecedora historia de Carmen Rodríguez Nogueira, quen serviu de enlace aos guerrilleiros logo de que lle quitaron ao seu home e que foi sometida a un consello de guerra e a un longo rosario de torturas carcelarias. Aínda así, tivo folgos para sacar dúas fillas adiante e viviu ata os 96 anos.

A Coruña foi o seu último destino vital. Unha das súas netas, Marga da Torre, conta que a súa avoa nunca quixo regresar ás terras da mocidade, en Quiroga e na Ribeira Sacra. «Y eso que en los últimos años se acordó mucho», apunta.

A nai de Marga da Torre é a máis vella das fillas de Carmen Rodríguez Nogueira. Tiña tres anos cando quedou orfa de pai e aínda hoxe garda un montón de interrogantes sen resposta, por moito que Marga e a súa irmá, Salomé, se afanaron en procurar algún dato que as achegase ao seu pasado: «Construyo mi futuro a partir de mi pasado. Quiero saber de dónde vengo; quién soy. Y eso es algo que no se puede negar», explica esta neta de Carmen Rodríguez Nogueira, quen aventura que quizais idealizou as figuras dos seus avós maternos nas néboas da incertidume.

Rodríguez Nogueira nunca lles quixo contar ás netas as súas moitas penurias e as pequenas tardaron en procesar que a avoa lle saían cardenais á mínima porque estaba rota por dentro das palizas que levou nos cárceres franquistas.

Despois de ficar viúva e con dúas nenas pequenas, unha de tres anos e outra de ano e medio, comezou para Carmen unha longa etapa de tortura física e psicolóxica que só finalizaría coa morte do dictador.

«Tortura psicolóxica porque, ademais de perder o home, durante moito tempo non houbo confirmación daquel fusilamento e Carmen recibía cartas del nun exercicio de crueldade difícil de imaxinar ('Carmen, axiña me reunirei contigo…'). Tan pronto como recibía  estas cartas, viña a Garda Civil a buscala; avisábana os veciños e ela marchaba para o monte a agacharse», relata Aurora Marco.

Carmen tivo a determinación de apoiar todo o que tivese que ver co seu home e así comezou a colaborar coa guerrilla: a casa do seu irmán Vicente, ao lado da familiar, converteuse en casa de apoio dos resistentes antifranquistas.

Traballos de enlace, asistencia, intendencia, entrega de avisos e cartas, apertura doutras casas de apoio... Os movementos da guerrilla levárona á Rúa, a Manzaneda, a Montefurado, Montecelo ou  Chavaga (Monforte), onde vivía a familia do seu home.

Conta Aurora Marco que en abril de 1949 houbo un combate en Chavaga onde morreron varios guerrilleiros e dous enlaces da súa familia política. «A seguir daquel combate, houbo unha redada e foron descubertas moitas casas de apoio e moitos colaboradores: Carmen foi unha delas».

E veu o cárcere e chegaron as torturas. No de Quiroga, «unha verdadeira Inquisición», á viúva do ferroviario «arrincáronlle as unllas das mans e dos pes, queimáronlle as pestanas, as axilas, a vaxina, rapárona e someterona a todo tipo de violencia física…», enumera o terror Aurora Marco.

Zafou de ser fusilada porque o xenro da súa madriña era garda civil, mais non rematara a violencia. Pasou ao cárcere de Lugo e foi sometida a un consello de guerra que a condenou por «asociación ilícita de malhechores» e a enviou directamente á prisión de Ventas, en Madrid. Saiu con liberdade provisional en 1952. Dous anos despois chegaría unha liberdade definitiva que nunca foi tal. Ao saír, reuniuse coas dúas fillas, que foran enviadas a un colexio en Miño mentres ela estivo presa, e foi vivir á Coruña.

«Con ese expediente, lo único a lo que pudo dedicarse fue a limpiar. Me duele recordar sus manos hinchadas y pensar que en otras circunstancias mi abuela hubiese tenido una vida acomodada y mi madre podría haber tenido una infancia menos cruel, podría haber estudiado...», apunta Marga da Torre.

A neta acorda que ata 1975, cada vez que Franco botaba o verán no Pazo de Meirás na casa da súa avoa había dous policías á porta que lle coartaban a posibilidade de moverse.

Engade a profesora Marco que ata tal ponto estaba atemorizada Carmen Rodríguez Nogueira que, xa na democracia, ao ir arranxar a documentación para cobrar unha pensión, «negaba ter estado no cárcere —por temor a que a volvesen meter— e negaba ser a muller dun fusilado».

As netas de Rodríguez Nogueira viven coa mágoa de que a súa avoa nunca soubo onde lle levar unhas flores ao seu home. «Mi madre ya casi asume que nunca sabrá dónde está enterrado su padre. Y eso es duro. A veces tienes suerte si te coincide que fue fusidado con alguien conocido, pero nadie se acuerda de los anónimos», lamenta Marga da Torre.

Esta neta de Carmen Rodríguez Nogueira esculcou un fío do que tirar no Arquivo Provincial de Lugo, no Archivo da Guerra Civil de Salamanca, no Arquivo Militar de Ferrol... «No he encontrado nada. Los nombres de los que estuvieron en la cárcel con mi abuelo; algo...».

Marga e a súa irmá Salomé contan tamén que contactaron co Concello de Lugo. «Al haber sido trasladado el cementerio damos por perdidos los restos de mi abuelo, pero nos gustaría que hubiese una placa o algo que recordase a los fusilados en Lugo».