Sobre bosones y campos

24/mar./14 - 11:12

SE ME POÑO A pensar, non sei cando comecei a me sentir atraído pola física cuántica. Si sei cómo: a través doutra das miñas afeccións paralelas, a historia da Segunda Guerra Mundial. Da Alemaña do 39 cheguei ao Xapón do 45 coa bomba atómica, de aí ao proxecto Manhattan e de alí aos descubrimentos físicos que o fixeron posíbel. Axiña me decatei, e xa llelo teño dito nalgunhas ocasións, que o tratamento deste tema esta lastrado por prexuízos (todo o mundo considera por sistema que a mecánica cuántica é algo críptico) e por unha transmisión pouco práctica do asunto, algo que sorprende se se ten en conta que os expertos na materia son xente preclara que se esforza en explicar o máis complexo do modo máis sinxelo.

Para que vexan de que falo, vou a lles poñer un exemplo no que mesturarei física e baloncesto para explicar o bosón de Higgs. De cando en vez baixo a ver adestrar o Breogán. Ao rematar, discuto con Dani Rodríguez, o base do equipo celeste. Supoñamos que nos poñemos a percorrer a pista falando sobre os Lakers. Son 28 metros, ou sexa que pouco nos leva percorrerlos. Agora comeza o experimento mental: pensen que eu me sitúo debaixo da canastra e que só quedan dez segundos para que o Breogán consiga o ascenso.

Dani anota, remata o partido e achégase a min. Xusto despois hai unha invasión de pista e xuntos temos que percorrer os 28 metros. Eu poderei facelo axiña: hai moita xente, pero paso desapercibido. Interactúo de xeito débil con moitas persoas. Para Dani sería imposíbel chegar canda min, porque interactuaría fortemente con centos de persoas. Esas persoas forman un ‘campo’ e a ‘masa’ de Dani é maior ca miña. O campo de Higgs é aos quarks o que os seareiros a esa pista invadida: algo que ocupa o espacio e co que é preciso interrelacionarse.

É o que se chama a ‘analoxía de Miller’ e relátaa o físico Sean Carroll no seu imprescindíbel ‘La partícula al final del universo’ (editorial Debate), obra na que relata a historia do LHC e o CERN (o único proxecto europeo que merece a pena, tal e como está o panorama) que deu coma resultado o achádego efectivo (ou case, a efectos prácticos) do bosón de Higgs, unha partícula imprescindíbel para completar o funcionamento do sistema da natureza que nos rodea.

Para ler unha obra como esta non hai que ser un tolo, senón unha persoa quen de facerse preguntas trascendentes sabendo que as respostas van ser incompletas. Algúns buscan nas obras sobre ciencia contidos máis propios da ciencia ficción. Agardo que co descubrimento do campo de Higgs veñan, por exemplo, novas formas de enerxía, limpas e inesgotábeis. Pero os científicos, como se pode ler nunha viñeta incluida na obra, van na procura de novos límites soamente porque son ‘fodidamente (sic) alucinantes’.

O libro non deixa de ser un relato de viaxes intelectuais. Partindo de algo moi difícil de entender de xeito intuitivo (que o mundo do átomo non se rexe polas leis da física diaria, ilustrada de xeito excelente pola historia da mazá de Newton), Carroll debuxa o progreso da ciencia ata atopar un modelo que ofreza un equilibrio perfecto... para explicar un 3 por cento do que coñecemos. O cosmos, alá ao lonxe, permanece inexplicado nun 97 por cento. Polo que hai tarefa para séculos.

Carroll consegue que esa viaxe sexa entretida e relativamente sinxela, con exemplos coma o de Miller e aínda mellores. A obra non é demasiado extensa e pode ser afrontada sen unha formación matemática. Só queda escurecida por detalles que amosan un desleixo innecesario: por exemplo, nin sequera engadir unha nota dos editores que explicite que entre o orixinal (2012) e a edición española (finais de 2013) quedou zanxada a polémica sobre quen recibiría o Nobel por esta serie de investigacións: foron o mesmo Higgs e François Englert, a quen homenaxearei para rematar... porque todo apunta que Higgs deixará o seu nome sepultado na historia.