Sibarita e macarra

No final da súa vida, a Miles Davis picoulle o verme da confesión. Quincy Troupe recolleu o altivo testimonio dun tipo que cambiou a historia do jazz e foi proxeneta para satisfacer as súas adiccións
Miles Davis
photo_camera Miles Davis

Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'

A FINAIS dos anos 40, a rúa 52 de Nova Iork fervía de música. Aliñados a cadansúa beira da estrada, coma nun dó de vaqueiros, estaban o Three Deuces e mailo Onyx, dous templos do jazz. Os letreiros de neón anunciaban cada noite nomes de mitos: Dizzy Gillespie, Thelonious Monk, Sarah Vaughan. Pero entre aquel olimpo de músicos había un con status de Zeus. Era Charlie Parker, Bird, mesías do bebop e mestre do saxo alto. No 1947, os concertos de Bird eran tan extraordinarios que circulaban teorías estrafalarias sobre como acadara a súa mestría. No 1947, Parker tocaba cun saxofón de alquiler, pois vendera o seu para mercar heroína. 

Un dos abraiados polo ionqui e o artista, ambos na mesma persoa, brillante e grotesca, era Miles Davis, o imberbe trompetista da banda. O rapaz unírase ás tropas de Parker en 1945, con 19 anos, e cumpría o soño dun neno de Alton, Illinois, a quen seu tío Johnny regalara un cornetín. Cando Dizzy Gillespie deixou o grupo do Three Deuces, Bird, temeroso de perder a formación, apostou a contrarreloxo por Miles. O mozo, que apenas abría a boca, deu a primeira mostra da súa confianza o día da súa contratación: "menos mal que aceptei, que se non quedas no paro", espetoulle ao mellor saxofonista de jazz do mundo. Davis morría de aburrimento na escola de música Juilliard, pero progresaba adecuadamente nos clubs, entre os monstros do bebop. Non tardaría en alcanzar o prestixio do seu valedor; tardaría aínda menos en empeñar a trompeta.

Miles medrou nunha familia acomodada do Medio Oeste. Seu pai, dentista de reputación, amasaba cartos. Era un negro con consciencia de raza, capaz de bater a quen o desprezara pola cor da súa pel, e á vez un amante do golf e dos cabalos, con sólidos contactos na política. O señor Davis acadara tres titulacións universitarias; os diplomas, enmarcados na parede da casa, intimidaban ao mediano dos seus tres fillos. A figura paterna e mailo estilo de vida familiar marcaron ao músico, que bramaba cando alguén tiraba de tópico e relacionaba negritude e miseria. "Cando os xornalistas lle preguntaban se era tan bo intérprete por ter coñecido a pobreza, el respondía: 'de pícaro tiven un poni, ti tiveches un poni?'". Conta a anécdota Don Cheadle, director e protagonista de Miles ahead, película estrenada en España o pasado verán. 

Pese á influencia do seu pai, Miles herdou o talento para a música de súa nai, profesora de piano. Comezou a estudar trompeta aos doce anos e para cando cumpriu 17, aquel mozo guapo, de ollos vivos, enormes, era o suficientemente bo para tocar con calquera. Pero non quería darse de conta e pensou en adicarse á medicina. A súa moza insistiu en que chamase a Eddie Randle, dos Blue Devils. Aos poucos meses, o rapaz exercía de segundo de abordo na formación; organizaba ensaios e escribía arranxos. No 1944 aproveitou a oportunidade. A banda de Bill Eckstine arribou a San Luís cun trompetista baixo mínimos. Davis deixouse caer polo Riviera e acadou o posto. Con 18 anos subiu ao escenario con Dizzy Gillespie a un lado; ao outro estaba Charlie Parker. "Fue la sensación más fuerte que he experimentado en mi vida (con la ropa puesta)", explica o artista en La autobiografía (1989; Alba, 2009), escrita polo xornalista Quincy Troupe. 

San Luís ficara pequena para Miles. En setembro do 1944 marchou a Nova Iork, onde alternou a formación clásica coa aprendizaxe do jazz nos locais nocturnos. Ao principio, o músico que coñecera "a pobreza" estrañaba tanto a súa granxa que era cliente habitual dos negocios de equitación, para estupor da alta sociedade neoiorquina, nada afeita a ver a un negro montar. Pero a morriña durou pouco. O mozo tocaba cos mellores e axiña deixou a escola. Nos albores de 1949 entrou no estudo para gravar o seu debut en solitario, como facían as grandes estrelas. Coa colaboración do arranxista Gil Evans, reclutou a nove virtuosos para rexistrar Birth of the cool, que non sería publicado ata 1957. Aquela música era, nada menos, unha reacción ao que facían os seus ídolos. "Diz y Bird tocaban aquellas paridas rapidísimas y sofisticadas, pero el bebop no tenía la humanidad de Duke Ellington. Quería algo que se pudiese tararear", contoulle o artista a Troupe.

Fixo un guiño a Galicia: 'The pain piper' lembra a 'Alborada de Vigo', que o trompetista escoitou do chifro de José María Rodríguez

Tamén en 1949, Davis visitou París. Alí atopou un recoñecemento que cobizaría o resto da súa vida. Na capital francesa alternou con Jean Paul Sartre e moceou con Juliette Greco. Ao regreso de Europa, morriñento, entregouse ao arrebato. Nos seguintes catro anos, o trompetista de jazz máis prometedor do planeta viviu por e para a heroína. O mozo presumido ata a obsesión puña calquera farrapo e conducía un descapotable azul á procura dunha dose. Cando tiña actuación alquilaba a trompeta de Art Farmer a dez dólares a noite. Farmer acudía aos concertos cinco minutos antes e agardaba a que acabasen para recuperar o instrumento. Co tempo, os cartos non chegaban e gañouse o pó como proxeneta. Entre 1951 e 1952 "tuve a una cuadra entera de putas que hacían la calle para mí", explica o músico, que tenta xustificarse como pode. "Pero aquellas mujeres necesitaban alguien con quien estar", argumenta. 

Davis tocara fondo. Coñeceu o cárcere por non pagar a pensión alimenticia dos seus fillos e no caldeiro soubo da morte de Parker, con 34 anos. Entón resolveu deixar de pincharse. Axudouno seu pai —pasou o mono na casa de hóspedes da granxa paterna— e o exemplo do boxeador Sugar Ray Robinson, un heroe para o músico. Libre da heroína, recibiu o máis parecido a un regalo divino: no 1955, o saxofonista John Coltrane aceptou ingresar na súa banda. Trane uniuse a un 'dream team' —Cannonball Adderley ao saxo; Bill Evans, no piano, e Jimmy Cobb e Paul Chambers na sección rítmica— e foi un acicate artístico para todos, especialmente para o líder. Entre marzo e abril de 1959, baixo a dirección musical do trompetista, a formación gravou un disco irrebatible e consolidou unha forma de tocar: o jazz modal. O título do álbum, Kind of blue, (Así como triste), non lle facía xustiza. Soaba suave e húmido, como o sexo naquel funk de Prince. 

Unha semana despois de gravar aquela xoia, Davis topou co racismo. Actuaba no Birdland, en Broadway. Saíu fóra a acompañar a unha rapaza ao taxi e a un policía pareceulle raro ver a un negro con semellante beleza. O axente ordenoulle liscar, pero o músico era un home orgulloso. Discutiu ata que chegaron reforzos e a lea foi resolta a porrazos. Miles necesitou de cinco puntos de sutura. Ao alcanzar o estrelato, respondeu aos segregacionistas coa ostentación: aceleraba nos semáforos co seu Ferrari branco, vestía traxes a medida, presumía de deitarse coas mulleres brancas máis desexadas. No musical, a súa banda era tan extraordinaria que non podía durar, e para virar o rumbo facturou Sketches of Spain (1960) con Gil Evans. No disco hai un guiño a Galicia: The pan piper lembra á Alborada de Vigo, que o trompetista escoitou do chifro de José María Rodríguez, gravado por Alan Lomax en Faramontaos no 1952. Pero a memoria do músico é curta e nas súas memorias di que se inspirou nunha peza "india peruana".

A música de Davis volveu florecer entre 1964 e 1968, con Wayne Shorter, Tony Williams ou Herbie Hanckock na súa banda. A partir de entón, a súa adicción á cocaína —persistente desde que deixou a heroína— foi cada vez máis intensa, igual que os problemas de cadeira, que o avergoñaban en público. Entre 1975 e 1980, nin sequera agarrou a trompeta. Quizais a coxeira era imposible de aceptar para alguén obsesionado coa apariencia. Quizais sentía que xa fixera abondo. Catro anos antes da súa morte, en 1987, acudiu a unha festa na Casa Branca, na honra de Ray Charles. Vestía pantalóns negros de coiro e unha chaqueta cunha serpe vermella na espalda. No aperitivo, unha política preguntoulle que mérito fixera para estar alí. "Verá, yo he cambiado la música cinco o seis veces", estampoulle co seu fío de voz, "¿qué ha hecho usted, aparte de ser blanca?". Foi o último arrebato do Príncipe das Tebras, dun personaxe afiado coma unha navalla.

Comentarios